آغاز سال ۱۵۹۴ دیلمی(نوروزبل)

یادداشت: سمیه رمضانی

اختصاصی جارستان_ سرویس فرهنگی؛ ماه های سال دیلمی را می توان به این ترتیب نوروز ما، کورچ ما، اریه ما، تیرما، موردال ما، شریرما، امیرما، آول ما، سیا ما، دیا ما، ورفنه ما، اسفندارما نام برد.

نوروز بل نام جشنی است که در نخستین روز از “نوروز ما” برگزار شده و این روز آغاز سال دیلمی بوده و به مناسبت بزرگداشت آن شعله نوروزی افروخته می شود و جز آیین های سنتی استان گیلان می باشد.

جشن نوروزبل از قبل از اسلام در استان گیلان بوده است. این آیین از دیلمان آغاز شده و تا پای کوه دماوند امتداد دارد و به آن دراستان گیلان سال دیلمی می گویند و با اختلاف چند روز در استان مازندران نیز برگزار می شود و در آن ناحیه به تحویل سال طبری معروف است. . «بَل» در لفظ مردم کوهستان یا «وَل» در تلفظ جلگه گیلان، به معنی شعله آتش بوده و نورز بل به معنی «آتش نوروزی» است. «نوروز بل» جشنی است که در عصِر آخرین شب سال از تقویم دیلمی، یعنی آخرین روز «اسپندارما» و شب اولین روز سال یعنی «نوروز ما» برگزار می شود.

مرداد طبق نجوم قدیم، ماه «شیر و خورشید» است. زیرا، هرسال از مرداد و از خانه خورشید آغاز می شود و سال شمسی و خورشیدی است، از این رو به «افتو شومار» یا «آفتاب شمار» یعنی سال شمسی معروف است و چون سال شماری باستانی مربوط به دوره دیلمی هاست به «تقویم دیلمی» نیز معروف است. که این تقویم یکی از قدیمی ترین سالشمارهای مورد استفاده در ایران بوده است. در سال دیلمی اوج گرما مبنای شروع سال است و علت نوسان در آغاز آن، به نحوه محاسبه هر سرگالش در مناطق مختلف کوهستانی گیلان و مازندران بستگی دارد.

سرگالش های هر منطقه، با روش سنتی خود حساب نورز را داشتند. درواقع وابسته به محل برگزاری ونحوه قراردادن پنج روز کبیسه ، بین سیزدهم تا هفدهم مرداد ماه برگزار میشد. اما طبق محاسبات علمی آقای نصرالله هومند در کتاب «گاهشماری باستانی مردمان گیلان و مازندران» روز دقیق آغاز سال گیلکی ها ۱۷مرداد ماه سال هجری شمسی است.

گیلکان از زمان های قدیم معتقد بودند که برافروختن آتش در نوروزبل موجب کاهش برف و سرما در زمستان می شود و مردم گیلان در اجرای این مراسم زیباترین لباسهای خود را می‌ پوشیدند و پس از برافروختن آتش، سال نو را به یکدیگر تبریک می گفتند.

در زمانهای قدیم در این فصل کشاورزان توان پرداخت باج و خراج را داشته و می ‌توانستند سال نوی خود را در این زمان برگزار کنند. در این جشن ۱۰ مرد با کلاه و شولای گالشی به میدان می آیند و دورتا دور آتش می ‌چرخند و نوازنده های محلی موسیقی را با شدت و شور می ‌نوازند.
خورشید که در حال غروب باشد و زمان روشن کردن آتش فرا می رسد و هیزمهای آغشته به نفت که شعله‌ ور می‌شوند، مردم به آن نزدیک می‌ شوند و هسال گیلکی «نوروزبل»مه‌ باهم این شعر را می‌خوانند:
گروم گروم گروم بل (با صدای پرهیبت سوختن هیزم و برکشیدن شعله)
نوروز ما و نوروز بل (نوروز ماه و شعله آتش نوروزی)
نو سال ببی، سال سو (سال تازه باشد و سال روشنائی)
نو بدی خؤنه واشو (تازه باشد و تازه شود و خانه آباد و با برکت)

پس از شعر خوانی همگی سال نو را به هم تبریک می گفتند: ” نوروزبل مبارک ببی” ” نو سال ببی سال سو” و  همه اهالی یکدیگر را در آغوش گرفته و با یکدیگر روبوسی می کردند.

گالشان لباس های کهنه خود شامل نمد، شولا و دیگر اضافاتی را که نمی خواستند برای سال بعد استفاده کنند در آتش می‌سوزاندند و به نوعی هم آتش را وسیله خبررسانی و هم جز مقدسات چهارگانه آفرینش می دانستند و در کنار آتش به ستایش خداوند می‌پرداختند و از او برای سال جدید طلب خیر، نیکی و برکت می‌کردند.

پس از فراموشی چندین ساله این آیین کهن و باستانی، در سالهای گذشته این روز به رسم آئین باستانی گیلکان در ارتفاعات گیلان مانند دیلمان و واجارگاه و چند شهر دیگر جشن گرفته شد. هر چند که این مراسم شاید شباهت کمی به رسوم گذشتگان داشته باشد، ولی برگزاری این آئین باعث زنده ماندن تقویم دیلمی و فرهنگ گیلانی میشود و یک جشن بیادماندنی برای کودکان و نوجوانانیست که شاید این روزها احساس نزدیکی زیادی به این فرهنگ ندارند.
*۳۰اسفندارما ۱۵۹۳ -۱۶ مرداد ۱۳۹۹
۱ نوروزما ۱۵۹۴- ۱۷مرداد ۱۳۹۹