ضرورت توجه به بافت فرسوده شهررشت /وجود ۷۱۷ هکتار بافت فرسوده درشهررشت ومقاوم اول در بین ۵۲ شهر گیلان

سامان محمودی

جارستان -سرویس شهری :شکل گیری برخی از محلات و مناطق شهرهای بزرگ بنا به دلایل متعدد به گونه‪‌‬ای است که با ضوابط و معیارهای شهرسازی و معماری امروز به ویژه در کلانشهرها مغایرت دارد. این بافت به مرور زمان فرسوده‪‌‬تر شده و علاوه بر فرسودگی ابنیه، شبکه تأسیسات شهری آنها نیز فرسوده شده و کارکردهای شهری خود را از دست می دهند.
شهرنشینی مانند هر پدیده دیگری نیاز به به‌روزسانی، نوسازی و هوای تازه دارد، با گذر عمر شهرها، افزوده شدن بخش‌ها و شهرک‌های جدید به ساختار شهری و بالارفتن سن بافت‌های قدیمی‌تر، مدیریت شهری با پدیده ای به نام بافت فرسوده مواجه می شود، این بافت ها از سویی گاهی دارای بافت تاریخی و سبغه فرهنگی است و از سویی خدمات‌رسانی را در برخی حوزه‌ها با مشکل مواجه می‌کند و از سکونت‌گاهی عادی برای شهروندان، زیست‌گاهی برای شهروندان با شرایط اقتصادی ضعیف‌تر می‌شود.
از نظر مدیریت شهری بافت‌های فرسوده به چند دسته تقسیم می‌شوند: بافت شهری دارای میراث تاریخی و فرهنگی یعنی بافت‌هایی که با وجود فرسودگی بناها، فضاها، تأسیسات و تجهیزات شهری، میراث تاریخی و فرهنگی با ارزش در آن‌ها وجود دارد. نوع دوم بافت فرسوده بافت‌های شهری فاقد میراث ویژه تاریخی یا فرهنگی است که بافت‌های فرسوده ای را شامل می شود که عمده‌ترین مشکل آن به غیر از مسایل خاص بناهای نامقاوم و کوچک، فقدان خدمات لازم و زیرساخت‌های مناسب شهری است. سومین نوع بافت‌های فرسوده روستایی است، بافت‌های روستایی که به مرور زمان در داخل محدوده خدماتی شهر قرار گرفته‌‌اند و عملکرد زراعی، باغداری، دامداری قبلی ساکنان این بافت‌ها از یک سو و سلسله مراتب دسترسی مورد نیاز شهری امروز از سوی دیگر این بافت‌ها را در بافت‌های معمولی شهری، قرار داده است. بافت‌های حاشیه‌ای شهر به عنوان آخرین نوع بافت فرسوده در داخل محدوده خدماتی شهری یا خارج از حریم و حوزه نفوذ شهرهای بزرگ واقع شده‌اند.
نفوذناپذیری برای ارایه خدمات شهری، مهاجرت پذیری یا عاملی برای مهاجرت ساکنان، فرسودگی شبکه خدمات شهری، فرسودگی بناها و آسیب‌پذیری آن در برابر سوانحی مانند زلزله، تبدیل شدن به کانون ها آسیب های اجتماعی، فقدان برخی خدمات فرهنگی، آموزشی و شهری به لحاظ کمی و کیفی، تخلیه برخی واحدها به دلیل فرسودگی و تبدیل برخی مناطق به سکونت‌گاه و تجمع معتادان و مشکلات نوسازی شبکه های فاضلاب، آب، گاز و برق، از اصلی ترین مشکلات بافت فرسوده محسوب می شود.
محدوده های وسیعی از شهرهای کشور با مشکلات پیچیده ای به ویژه فقر شهری و نبود ایمنی و بحران هویت، روبرو هستند.
به گفته مدیرکل دفتر ستاد ملی بازآفرینی شهری وزارت راه و شهرسازی ۳۰ درصد از جمعیت شهری کشور معادل ۲۰میلیون نفر در سکونت گاه های غیررسمی و بافت های فرسوده زندگی می کنند، این افراد در بیش از ۵۷ هزار هکتار از محلات نابسامان میانی، ۲۱ هزار هکتار از عرصه های تاریخی مراکز شهرها و ۴۸ هزار هکتار از سکونت گاه های غیر رسمی کشور ساکن هستند.
معمولا برنامه جامه ترمیم بافت هاى فرسوده در بر گیرنده محورها و مضامین زیر است:
الف-نوسازی: تجدید بنای بافتهای فرسوده و ایجاد بافتهای جدید
ب-حفاظت: جلوگیری از انحطاط ارزشهای کالبدی، اقتصادی و اجتماعی
پ-بهسازی: ارتقای کیفیت زندگی از نظر زیست محیطی و فرهنگی و روانی
ت-هویت بخشی: تقویت احساس تعلق و افزایش جاذبه های شهری
شهر رشت با ۷۱۷ هکتار بیشترین بافت فرسوده در بین ۵۲ شهر گیلان دارد.
تا اواخر دوره قاجاریه، شکل غالب رشد شهر رشت با پیروی از الگوی سنتی گذشته بود و محله‌ها برای عابران پیاده و حرکت گاری‌ها ساخته می‌شد. اما با ورود اتومبیل و دیگر وسایل زندگی مدرن شکل غالب شهر به تدریج با گذشته خود تغییر کرد. همین امر سبب شد تا ساکنان اصلی این بافت هاى قدیمی و به‌ویژه آنان که از استطاعت مالی برخوردار بودند به‌تدریج از این محلات به بخش‌های جدیدتر نقل مکان کننده بجای آنان افرادی از اقشار کم درآمد و مهاجر در این محلات ساکن شوند؛ این افراد اغلب از مهاجران غیر بومی و کم سواد بودند که از سر ناچاری به این محلات روی آورده و هیچ گونه احساس تعلق خاطر به مکانی که در آن زندگی می‌کنند، ندارند؛ ازاین رو تعهدی هم نسبت به حفاظت این نواحی در خود نمی‌بینند. در نتیجه این محدوده از شهر به‌تدریج دچار رکود و فرسودگی شد و عدم دسترسی مناسب، فقدان تسهیلات و امکانات زیرساختی، این بافت ها را به رغم این که در دل شهر جای داشتند، روز به روز مهجورتر نمود.
عمده معضلات و مشکلات بافت هاى فرسوده رشت را مى توان اینگونه برشمرد:
١- عدم وجود پارکینگ و فضای باز به اندازه کافی
٢-نابسامانی در ورودی و خروجی بافت
٣-فرسودگی شدید بعضی از ساختمانها در بافت
۴-عدم وجود پارک و محل بازی کودک در محدوده
۵-کاهش امنیت پیاده به دلیل حرکت اتومبیل در محدوده و نداشتن دید لازم
۶-کاربری ناسازگار که باعث ناراحتی ساکنان محدوده شده است
٧-مهاجرت تدریجی افراد با سطح سواد و تمکن مالی بالا
٨-عدم ارائه برنامه مشخص برای ساکنان نواحی فرسوده
به هر صورت آنچه که هویداست این مسئله است که بافت هاى فرسوده رشت اکثرا در مرکز شهر قرار دارند و از مناطق پر رفت و آمد به شمار مى آیند و همین بافت فرسوده بخش اعظمى بار ترافیک شهر را به دوش مى کشد لذا بهسازى و نوسازى این محلات باعث رونق شهر مى شود پس بایسته است این برنامه در الویت شهردارى قرار گیرد .