سرگذشت یک هنر دیرینه‌ی خشن

، آثار به‌دست آمده از غار مسکونی «هوتو» و «کمربند» در نزدیک بهشهر فعلی، حکایت از این دارد که بشر حدود شش‌هزار سال قبل از میلاد، به‌صورت هنرمندانه، از سنگ چخماق، داس‌هایی با دندانه‌های مضرس ساخته تا به وسیله‌ی آن غلات، گندم و جو را درو کند.

نخستین فلز کشف‌شده در جهان، مس است که حدود هفت‌هزار سال پیش، از آن استفاده می‌شد. فلز از گذشته‌های دور به‌عنوان ماده اولیه قابل اعتماد و مستحکم در خدمت تامین نیازهای مصرفی و روزمره، کم‌کم به‌عنوان ماده‌ای برای ساخت وسایل تزئینی و ساخت آثاری با ارزش استفاده می‌شد.

ایران نیز از هزاره‌های پیش از میلاد، در تولید آثار هنری از فلز سهم شایسته‌ای را به خودش اختصاص داده و آثار با ارزشی از دوره‌های ماد، هخامنشی و ساسانی در دوران ایران باستان و دوره‌های سلجوقی و صفوی و حتی در دوران معاصر توسط فلزکاران هنرمند ایرانی ساخته شده که در حال حاضر در گنجینه‌های هنری یا توسط مجموعه‌داران این آثار نگهداری می‌شود.

در طول تاریخ هنر ایران، آثار هنری فلزی از جمله طلا، نقره، مس، برنج و مفرغ ساخته شده است، اما ایرانیان از آهن، ورشو، فولاد و روی استفاده بسیاری می‌کردند. دواتگری، حکاکی، انواع قلمزنی، ملیله‌کاری، مینا کاری، طلاکوبی روی فولاد، فیروزه‌کوبی، مس‌کوبی، نقره‌کوبی، قفل‌سازی، ساخت اسلحه‌های سرد و گرم، زیورآلات فلزی و ضریح‌سازی از عمده هنرهای مرتبط با فلز در ایران محسوب می‌شود.

ساخت و تزیین وسایل فلزی مانند خنجر، شمشیر، نیزه، چاقو و قندشکن گروه‌های دیگری از هنرهای مرتبط با فلز ایران است که در بسیاری از موارد با ساخت و پرداخت و تزئینات هنرمندانه همراه می‌شود.

زنجان و شهر مهریز در استان یزد از مراکز مهم تولید چاقو و سلاح سرد در ایران بوده‌اند و در کارگاه‌های ساخت سلاح سرد از صدف، شاخ گوزن، سیم، ورشو و در برخی موارد طلا، نقره و نگین‌های فیروز و یاقوت استفاده می‌کردند.

مرغوب‌ترین نوع چاقوهای زنجان قلم‌تراش است که ساخت آن از دوره صفویه و همزمان با گسترش و رشد خط نستعلیق رواج یافته است.

قدیمی‌ترین چاقوی به‌دست آمده در زنجان متعلق به ۱۸ قرن پیش و از مجموعه‌ی مردان نمکی در معدن نمک چهرآباد روستای حمزه‌لو است. دسته‌ی این چاقو از شاخ بز است که با استفاده از دو میخ به تیغه‌ای که مقداری زنگ زده متصل شده است.

غلاف این چاقو از جنس چرم و با بندی به لباس مرد نمکی متصل بوده است. می‌توان این چاقو را اولین و قدیمی‌ترین سند مربوط به صنعت چاقوسازی در زنجان دانست.

در حال حاضر هنرمندان بسیاری به ساخت انواع چاقوها در این شهر مشغول هستند و این هنر – صنعت کهن را حفظ کرده‌اند.

به‌تازگی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی ۱۲ آبان‌ماه با پیشنهاد کمیسیون قضایی برای الحاق دو تبصره به ماده ۶۱۷ قانون مجازات اسلامی موافقت کردند که به موجب آن، حمل و واردات سلاح سرد شامل قمه، شمشیر، چاقوی ضامن‌دار، ساطور، قداره و پنجه بوکس و نیز سایر ادواتی که در درگیری فیزیکی کاربرد دارد ممنوع و جرم محسوب می‌شود و کسی که مرتکب این جرم شود به حداقل مجازات مقرر در این ماده، محکوم و واردکننده نیز به جزای نقدی درجه ۶ حسب مورد محکوم می‌شود.

با آن‌که تولید، عرضه یا حمل ادوات موضوع این قانون در موارد ورزشی، نمایشی، آموزشی و نیاز ضروری اشخاص برای استفاده شغلی یا دفاع شخصی پس از دریافت مجوز بلامانع است، اما بسیاری از هنرمندان به این قانون معترض هستند و کمپینی برای این کار راه‌اندازی کرده‌اند. گروهی از هنرمندان این رشته معتقدند با اجرایی شدن این ماده قانونی، خریدن این صنایع دستی از رونق می‌افتد و این هنر به مرور زمان از بین می‌رود.

با این حال، موافقان این مصوبه هم استدلال‌های خود را دارند که بیشتر به تقویت امنیت عمومی جامعه مربوط است.

ایسنا