خساست آسمان و چشم امید شالیزارهای گیلان به مدیریت آب

گیلان سرسبز ایران در شمال میهن، ۳۱۴ هزار هکتار اراضی کشاورزی دارد که از این میزان ۲۳۸ هزار هکتار آن شالیزار است. این استان از نظر سطح شالیزارها رتبه نخست و از حیث میزان تولید برنج، رتبه دوم را در کشور داراست و سالانه با تولید بالغ بر یک میلیون و یکصد هزار تن شلتوک برنج، ۳۰ درصد تولید برنج سفید کشور را به خود اختصاص داده است.

۳۱۷ هزار نفر از مردم گیلان در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت هستند و برنج، چای، زیتون، پیله ابریشم، بادام زمینی، فندق و مرکبات عمده محصولات کشاورزی این خطه محسوب می شوند و سد سفیدرود بزرگ‌ترین سد مخزنی گیلان، آب کشاورزی مورد نیاز ۱۷۲ هزار هکتار از مجموع ۲۳۸ هزار هکتار شالیزار را تامین می‌کند.

این سد بر روی رودخانه سفیدرود در پایین دست محل تلاقی رودخانه های قزل اوزن و شاهرود در ۷۵ کیلومتری جنوب شهر رشت و مجاورت شهر منجیل احداث شده است. گیلان که با میانگین هزار و ۲۰۰ میلیمتر بارندگی در سال به عنوان پرباران ترین استان کشور شناخته می شود، در سال های اخیر همراه با دیگر نقاط کشور با کمبود بارش و حرکت به سوی بحران خشکسالی مواجه شده است.

خشکسالی که امسال و همچنین طی سالهای اخیر نه تنها کشاورزان زحمتکش این خطه از شمال کشور را با مشکلات عدیده مواجه کرده است، بلکه به دغدغه ای مهم برای مدیریت کلان استان و همچنین اقتصاد و مردم گیلان سرسبز تبدیل شده است.

حال بنابر گزارشات اخیر هواشناسی، گیلان در تابستان امسال کمترین میزان بارندگی را طی سالهای اخیر تجربه خواهد کرد که تنشی بزرگ را به مهم ترین حوزه اقتصادی استان وارد می‌کند و می‌تواند بر سرنوشت کشاورزی گیلان اثرات منفی به بار داشته باشد.

آخرین وضعیت شالیزارها

گنج برنج جز با رنج به دست نمی آید و چه بسیار مردان و زنان گیلانی که در میان گل و لای، با نشاء جوانه های برنج در شالیزلرها ترانه های دلنشین گیلانی، تالشی و گیلکی را ترنم می کنند تا دشواری کار قابل تحمل باشد و دسترنج حلال و پاک آنها همچون دانه های صدف، زینت بخش سفره های ایرانیان است.

بنا بر اعلام معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی گیلان، تاکنون نزدیک به ۹۵ هزار هکتار معادل ۴۰ درصد اراضی شالیزاری استان نشاء شده است.

شالیزارها در گیلان اغلب تا کنار جاده ها گسترده اند و این روزها وقتی از شهرهای گیلان عبور می کنید، تماشای مزارع برنج لذتبخش است و بنا بر اعلام معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهادکشاورزی این استان، تاکنون نزدیک به ۹۵ هزار هکتار معادل ۴۰ درصد اراضی شالیزاری استان نشاء شده است.

سیدعلی موسوی رهاسازی آب سد سفیدرود و شرایط جوی را سبب فراهم شدن شرایط نشاء در شالیزارها اعلام کرده و از شالیکاران خواسته است از این شرایط برای نشاء استفاده کنند و با توجه به کمبود منابع آب، فعالیت‌های کشت خود را بر اساس تقویم زراعی انجام دهند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان حهاد کشاورزی گیلان این نکته را هم ضروری دانسته که شالیکاران باید با توجه به شرایط هوا و سرمای بهاری، هوا دهی خزانه ها را فراموش نکنند.

مدیران و مدیریت آب

تناسب منابع و مصارف آب از اهمیت خاصی در بخش کشاورزی برخوردار است و این امر با احتمال پیشروی به سوی خشکسالی، توجه مسئولان و حتی مردم را بر می انگیزد و از این رو مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان از آغاز ۲۰ روز آبگذاری از سد سفید رود در کانال راست سنگر (مناطق شرقی گیلان) از پنجم اردیبهشت ماه و در کانال چپ سنگر (مناطق مرکز گیلان ) از نهم اردیبهشت ماه خبر داده است.

وحید خرمی با تاکید بر اجرای نوبت بندی آب کشاورزی از زارعان و کشاورزان خواسته است تا هر چه سریعتر نسبت به خزانه گیری و نشاء برنج بر اساس تقویم زراعی اقدام کنند و همچنین با اشاره به رهاسازی آب سد سفید رود و افزایش جریان آب رودخانه سفید رود و کانال های آبیاری، شرکت‌های فعال در بستر رودخانه و شهروندان و مسافران را به خارج کردن ادوات و تجهیزات خود و فاصله گرفتن از رودخانه توصیه کرده است.

از سوی دیگر آسمان، خساست خود را اندکی کنار گذاشته و از هفته قبل بارش های خوبی را در گیلان شاهد هستیم و معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گیلان با توجه به بارندگی های اخیر، از کاهش مقدار آب ورودی به کانال‌های آبیاری شبکه سفیدرود خبر داده است.

شرکت آب منطقه ای گیلان:  طبق برنامه مصوب، آبگذاری در کانال های فومنات و کانال راست سنگر (مناطق شرقی گیلان ) تا ۲۵ اردیبهشت ماه ادامه داشته و پس از آن نوبت بندی آب بصورت چهار روز قطع و هشت روز وصل، اجرا خواهد شد و آبگذاری در کانال چپ سنگر (مناطق مرکزی گیلان ) نیز تا ۲۹ ماه ادامه دارد و پس از آن نوبت بندی خواهد شد.

محمدجواد خانی پور با اشاره به بارش های هفته جاری و ادامه این وضیعت در روزهای آتی، جهت جلوگیری از ورود خسارت به شالیزارها و مصرف بهینه آب کشاورزی، کاهش مقدار آب ورودی به کانال های آبیاری کشاورزی را ضروری دانسته و آبگرفتگی و بالا آمدن سطح آب مزارع و کانال های آبیاری را نشانه تاثیر مثبت بارش ها اعلام کرده است.

به گفته وی پس از پایان بارندگی ها، طبق برنامه مصوب قبلی، آبگذاری در کانال های فومنات و کانال راست سنگر (مناطق شرقی گیلان ) تا ۲۵ اردیبهشت ماه ادامه خواهد داشت و پس از آن نوبت بندی آب بصورت چهار روز قطع و هشت روز وصل، اجرا خواهد شد.

وی ادامه داد: آبگذاری در کانال چپ سنگر (مناطق مرکزی گیلان ) نیز تا ۲۹ ماه ادامه دارد و پس از آن، نوبت بندی آب در این بخش هم اجرا خواهد شد و در صورت لزوم تغییر برنامه های آبیاری متناسب با شرایط آب و هوایی و نیازهای احتمالی، برنامه های بعدی به کشاورزان اطلاع داده خواهد شد.

محکم‌کاری استاندار

استاندار گیلان به عنوان نمابنده عالی دولت در استان، هر چند به تداوم برنامه های علمی مدیریت منابع و مصارف آب تاکید می کند اما به این کارها قانع نشده و برای اینکه از آمادگی کامل استان برای رویارویی با هرگونه تنش و بحران احتمالی آب مطمئن باشد، روزهای اخیر با رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور برای چاره جویی در این مسئله و تامین اعتبارات مورد نیار جهت طرح های نیمه کاره تامین آب دیدار کرده است.

استاندار گیلان در دیدار با محمدباقر نوبخت تکمیل طرح‌های تأمین آب برای مقابله با کم آبی و خشکسالی و تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی استان را پیگیری کرده و حاصل این تلاش، اختصاص ۴۰۰ میلیارد ریال تنخواه برای اجرای طرح‌های اولیه تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی استان بوده است.

ارسلان زارع روز دوشنبه هفته گذشته در دیدار با محمدباقر نوبخت رییس سازمان برنامه و بودجه تکمیل طرح‌های تأمین آب برای مقابله با کم آبی و خشکسالی و تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی استان را پیگیری کرده و حاصل این تلاش، اختصاص ۴۰۰ میلیارد ریال تنخواه برای اجرای طرح‌های اولیه تأمین آب کشاورزی و آشامیدنی استان بوده است.

او اوایل اردیبهشت ماه جاری نیز در دیدار با دکتر نوبخت با اشاره به کاهش قابل ملاحظه نزولات جوی در سال گذشته و پیش‌بینی کم آبی و خشکسالی طی سال زراعی جاری تأمین اعتبار احداث، بازسازی، بهسازی و احیاء زیرساخت‌های آب‌رسانی به زمین های زراعی را خواستار شده بود و در دیدار اخیرش، دستور پرداخت ۴۰۰ میلیارد ریال تنخواه اجرای طرح های اولیه تأمین آب را از رئیس سازمان برنامه و بودجه دریافت کرد.

در شهرستان ها چه می گذرد

مدیران شهرستان های گیلان نیز به تبع مسئولان استان، خود را با برنامه های مدیریت آب وفق داده اند و لایروبی انهار، ترمیم و بازسازی آبروها و آبراه ها و خزانه گیری و نشاء برنج، طبق برنامه زمانبندی و به منظور استفاده بهینه از منابع آب و خودداری از هدر رفت آن ادامه دارد.

در شهرستان مرزی بندر آستارا که کشت غالب آن برنج است فرماندار این شهرستان مدیریت صحیح منابع آب کشاورزی را برای جلوگیری از تنش آبی خواستار شده و بر همکاری میراب‌ها در تقسیم عادلانه آب با کشاورزان تاکید کرده است.

عباس صابر فرماندار آستارا نیز چندی پیش از اداره جهاد کشاورزی خواسته تا برق چاه های مجاز را تامین کند و به کشاورزان توصیه کرده برای رفع خسارات احتمالی ناشی از کم آبی یا سیلاب، به بیمه محصولات خود اقدام کنند و کارشناسان جهاد کشاورزی نیز مزایای بیمه را تبیین و فرهنگ آن را در شهرستان ترویج کنند.

فرماندار تالش نیز در همین رابطه خشکسالی احتمالی را بعد کرونا مهمترین مشکل پیش رو عنوان کرده و از بازسازی و آبگذاری هشت سر دهنه مهم که در سیلاب شهریور ماه سال ۹۹ تخریب شده بود خبر داده است.

محمد حسین شاهکویی بقیه سردهنه ها نیز ساماندهی خواهند شد و بیشتر سردهنه ها با مصالح رودخانه ای ساخته شده اند و هنگام بروز سیلاب، تخریب می شوند و باید برای استفاده بیشتر در آبیاری کشاورزی، با دوام تر ساخته شوند.

وی با اعلام انجام شخم اولیه ۹۰ درصد اراضی کشاورزی، خزانه‌گیری ۸۵ درصد شالیزارهای برنج و نشاکاری ۵۰ درصد اراضی زراعی، اظهار امیدواری کرد که با مدیریت صحیح منابع آب، از بروز تنش آبی جلوگیری خواهد شد.

در آستانه اشرفیه نیز که ۱۴ هزار هکتار یعنی بیش از نیمی از شالیزارها در بخش مرکزی این شهرستان قرار دارد، بخشدار مرکزی از تکمیل لایروبی حدود ۲۲۰ کیلومتر از انهار کشاورزی اصلی، فرعی و کانال های آبرسان خبر داده است.

بنابر اظهار فاطمه علیزاده ۶۰ کیلومتر از انهار زراعی نیز توسط اداره امور آب لایروبی شده و روند آبرسانی به اراضی زیر کشت برنج، مطلوب است و روستاهای این بخش از ۳۵ دستگاه پمپاژ نیز جهت آبرسانی به مزارع بهره مند هستند.

مسئولیت کشاورزان در برابر بحران آب 

برای استانی که در سال زراعی جاری ۱۰ محصول گواهی شده کشاورزی “دارای گواهی نشان رعایت حد مجاز آلاینده‌ها” تولید کرده و ۵۵ درصد از ۶۰۰ میلیون دلار صادرات آن را محصولات کشاورزی تشکیل می دهد، کاشت، داشت و برداشت محصول از اهمیت بالایی برخوردار است و در این میدان فراخ، بهره برداران و زارعان رسالت و وظایف سنگینی بر عهده دارند.

استاندار گیلان نقش مردم را در مدیریت منابع آب و گذر از مشکلات کم آبی سال گذشته، مطلوب و کمک کننده ارزیابی کرده و در سال جاری نیز بر بهره مندی بیشتر از ظرفیت معتمدین محلی ، دهیاری ها و شوراها تاکید نموده است.

به عقیده او پربارش بودن استان نباید منجر به غفلت از تنش آبی احتمالی شود و فراموش نکنیم که کاهش ۳۲ درصدی بارش طی سال گذشته بخصوص در فصل زمستان و فروردین ماه نسبت به سال ماقبل و کاهش ۲۲ درصدی نزولات آسمانی نسبت به بلندمدت، نگران‌کننده است و زارعان باید بر اساس برنامه ابلاغی و تقویم زمانی جهادکشاورزی به نشاء برنج اقدام کنند.

استاندار گیلان با اشاره به پیش بینی هواشناسی مبنی بر اینکه میزان بارش‌ها در اردیبهشت و خرداد، فراتر از میانگین سال های گذشته نخواهد بود و تداوم گرمای هوا را در ماه های اردیبهشت و خرداد شاهد خواهیم بود، همراهی کشاورزان را برای صرفه جویی در مصرف آب زراعی خواستار شد.

زارع همچنین با اشاره به پیش بینی هواشناسی مبنی بر اینکه میزان بارش‌ها در اردیبهشت و خرداد، فراتر از میانگین سال های گذشته نخواهد بود و تداوم گرمای هوا را در ماه های اردیبهشت و خرداد شاهد خواهیم بود، همراهی کشاورزان را برای صرفه جویی در مصرف آب زراعی خواستار شده است.

خرمی مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گیلان به شالیکاران اعلام کرده با توجه به شرایط مناسب جوی و وجود آب کافی در مجاری آب زراعی، هر چه سریعتر به نشاء برنج بر اساس تقویم زراعی اقدام و مازاد آب موجود را برای ذخیره سازی به آب بندان ها هدایت کنند.

در آستارا که اغلب ۶ هزار بهره بردار کشاورزی آن شالیکار هستند، مدیر جهاد کشاورزی از شالیکاران خواسته برای مدیریت منابع آب به لایروبی انهار و زهکش ها اقدام و داخل آنها را از علف های هرز پاک کنند.

ساسان کارجویان تاکید کرده باید مرزهای شالیزارها بهینه سازی و برای جلوگیری از هدررفت آب، با نایلون پوشانده شود و شالیکاران در زمان وجین اول از کود پتاسه استفاده کنند تا باعث افزایش مقاومت بوته برنج و بهره وری بیشتر شود.

وی به شالیکاران توصیه کرده با لحاظ حداکثر صرفه جویی از آب چاه ها، چاهک ها و زهکش ها استفاده کنند تا دوره نیاز شدید شالیزارها به آب، سپری شود و با رشد بوته های برنج و سایه اندازی آنها میزان نیاز به آب کاهش یابد.

کمین کرونا را هم در گرماگرم کار و هم نفسی در مزارع و شالیزارها نباید فراموش کنیم و هرچند فعالیت مراکز عرضه لوازم یدکی ماشین آلات کشاورزی و تعمیرات، سموم دفع آفات و اقلام مرتبط حتی در شرایط قرمز کرونایی با رعایت دستورالعمل های بهداشتی بلامانع بود، اما مسئولان همچنان بر جدی گرفتن شیوه نامه های بهداشتی و ضدعفونی ابزارها و ماشین آلات کشاورزی بعد از کار دسته جمعی در مزارع تاکید می کنند.

استان سرسبز گیلان با حدود ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر جمعیت، دهمین استان پر جمعیت کشور و دومین استان پر جمعیت شمال جغرافیای ایران است و کشاورزی در چرخه اقتصادی آن نقش پر رنگی دارد.