وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی: سواد رسانه‌ای وقتی شکل می‌گیرد که مصرف کننده رسانه و تولید کننده پیام رسانه‌ای به حقوق اجتماعی و اخلاق اجتماعی توجه کند!

جارستان به نقل از سینماپرس؛سیدعباس صالحی با تاکید بر این مطلب افزود: رسانه در زندگی انسان‌ها همزاد با زیست اجتماعی بشر است و در طول دوره‌های مختلف تاریخ زندگی اجتماعی انسان، دوره‌های مختلفی را در رسانه‌ها داشته ایم. رسانه‌های سنتی که تاریخ قدیمی‌تری دارند مشابه خطابه و کتاب. رسانه‌های مدرن هم مانند روزنامه‌ها مطبوعات، رادیو و تلویزیون و… است.  

رسانه‌های جدید کاربر محور است

وی در عین حال تصریح کرد: اکنون ما در دوره رسانه‌های عصر جدید هستیم. این دوره جدید یک زیست بوم تازه‌ای را به زندگی انسان داده است که رسانه‌های عصر جدید با رسانه‌های پپیشین تفاوت قابل توجهی داشته و دارد. رسانه‌های عصر جدید رسانه‌هایی هستند که بیش از آن که مخاطب محور باشد کاربر محور است و هر کاربر برای خود یک رسانه است. ضریب نفوذ رسانه‌های جدید قابل مقایسه با رسانه‌های سنتی و حتی رسانه‌های مدرن نیست.  

صالحی تاکید کرد: هم از زاویه زمان و هم در تولید ما شاهد این هستیم که رسانه‌های عصر جدید برای خود زمان و موقعیت تعطیل و توقف در تولید نمی‌شناسد. رسانه‌های عصر جدید در حوزه مصرف هم تفاوت‌های قابل توجهی با رسانه‌های ما قبل خود پیدا کرده اند. ساعاتی که کاربران رسانه‌های عصر جدید در فضای این رسانه‌ها می‌گذرانند قابل مقایسه با گذشته نیست. ساعت‌های متوالی و فراوانی را ما در فضای رسانه‌های جدید مشاهده می‌کنیم که کاربران حضور دارند.  

وی تصریح کرد: بنابراین ضریب نفوذ رسانه‌های جدید ضریب نفوذ قابل توجهی است. هم از منظر زمان تولید و زمان مصرف و هم از زاویه‌های متعدد دیگر. از جمله در رسانه‌های جدید شاهد لایه‌های متعدد اثرگذاری هستیم. اگر در رسانه‌های کلاسیک و رسانه‌های مدرن متن و لایه‌های سفید و پنهان، فاصله زیادی با هم داشتند و بخش قابل توجهی از پیام منتقل شده توسط متن اتفاق می‌افتاد اکنون سفیدی‌های حوزه پیام در فضای رسانه‌های جدید به اندازه نوشته‌های آن موثر است؛ یعنی ما لایه‌های پنهان رسانه‌ای جدید را به اندازه لایه‌های آشکار، صاحب تاثیر و گاهی بیشتر در تاثیر مشاهده می‌کنیم.  

رسانه‌های عصر جدید رسانه‌های تعاملی و اشتراکی است

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: همچنین به این نکته در رسانه‌های جدید می‌توان توجه کرد که رسانه‌های عصر جدید به جای رسانه‌های تک ارتباطی، رسانه‌های اشتراکی و رسانه‌های تعاملی است. این تعاملی بودن و مشارکت گرا بودن رسانه‌های جدید طبعا تفاوت قابل توجهی را در نوع اثرگذاری و نوع نفوذ این رسانه‌ها ایجاد کرده است.  

صالحی ادامه داد: بنابراین این نکاتی که مطرح شد که ما در یک دوره جدید عصر رسانه‌ای هستیم که تفاوت زیادی با رسانه‌های کهن و رسانه‌های مدرن داشته و دارد، به ما یک زیست بوم جدیدی را در فضای رسانه نشان می‌دهد و اهمیت آن را از زاویه‌های مختلف عرضه می‌کند.  

امروز رسانه یک نهاد چند جانبه است

عضو شورا یعالی انقلاب فرهنگی افزود: امروز رسانه تنها یک حاشیه زندگی انسانی نیست بلکه یک نهاد چندجانبه موثر است. از یک سو یک نهاد هویتی است. امروز رسانه‌ها در بسیاری از جوامع، مشابه خانواده و در برخی همپای خانواده و در بخشی هم بیش از خانواده در هویت‌سازی فردی و جمعی موثر است.  

وی تصریح کرد: رسانه دیگر یک نهاد در کنار دیگر نهادهای زندگی اجتماعی نیست بلکه یک نهاد کانونی هویت ساز فردی و جمعی است. همچنین یک نهاد مهم و اساسی تمدنی است. یعنی ما اگر بحث تعامل تمدن‌ها یا احیانا ستیزها و جنگ‌های تمدن‌ها را با هم داشته و داریم بخش قابل توجهی از این تعامل و یا درگیری و یا ستیز و جنگ بر دوش رسانه‌های عصر جدید است که ارزش‌ها هنجارها و باورها و رفتارهای خودشان را در تعامل و یا تقابل مطرح می‌کنند.  

رسانه در عصر جدید یک نهاد فراملی است

صالحی ادامه داد: بنابراین رسانه تنها و تنها در عصر جدید یک نهاد ملی نیست بلکه یک نهاد فراملی است که به نحوی در این تعامل تمدنی و تعامل بین ملل نقش گذار و اثرگذار است. همچنین رسانه‌های عصر جدید یک نهاد توسعه‌ای است. به این معنا که توسعه‌های اقتصادی، توسعه‌های آموزشی و علمی و توسعه‌های فرهنگی و اجتماعی بر دوش رسانه‌های عصر جدید است و بخش قابل توجهی از توسعه دولت‌ها و ملت‌ها بر دوش رسانه‌های عصر جدید است و رسانه بال توسعه و مبنای تحرک توسعه‌ای یک جامعه و یک دولت توسعه گرا است.  

وی در عین حال تصریح کرد: بنابراین وقتی ما از رسانه‌های عصر جدید صحبت می‌کنیم صرفا به یک حاشیه زندگی توجه نمی‌کنیم بلکه رسانه از این ابعاد و مشابه این ابعاد نقش کانونی در زندگی فردی و جمعی ما در شرایط جاری و شرایط آینده دارد.  

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه سخنان تصویری خود گفت: این مقدمات اهمیت این مطلب را می‌رساند که ما بیش از پیش باید به رسانه در عصر جدید توجه کنیم و سواد رسانه‌ای یکی از ملزومات این توجه است. سواد رسانه‌ای مقوله‌ای است که صرفا مربوط به کسانی که باسواد هستند، نمی‌شود. یا به معنای اینکه صرفا خواندن و نوشتن می‌دانند. حتی آن‌هایی که خواندن و نوشتن هم بلد نیستند به سواد رسانه‌ای نیازمند هستند تا بتوانند با زندگی و فضای جدید ارتباط درستی برقرار کنند. وقتی از سواد رسانه‌ای صحبت می‌کنیم شبیه سواد در حوزه‌های رایج، پایه‌ها و سطوحی دارد. به این معنا که یک سواد پایه و ابتدایی، میانی و سواد عالی دارد. باید برای همه این سطوح سواد داشت. هم سواد پایه برای همگان و هم سواد میانی برای اقشار متوسط و میانی جامعه که درگیر با فضاهای رسانه هستند و هم سواد عالی برای نخبگانی که می‌خواهند و می‌توانند در عرصه رسانه‌های جدید تاثیرگذاری‌های جدی‌تری داشته باشند.  

تفکر رسانه‌ای را باید جایگزین مصرف رسانه‌ای کرد

صالحی ادامه داد: اگر ما از سواد رسانه‌ای صحبت می‌کنیم سواد رسانه‌ای مبتنی بر تفکر رسانه‌ای است. در حقیقت ما دو فضا داریم که متفاوت از هم هستند. فضایی که صرفا به مصرف رسانه‌ای فکر می‌کند و فضایی که به تفکر رسانه‌ای فکر می‌کند.  

وی تاکید کرد: تفکر رسانه‌ای را باید جایگزین مصرف رسانه‌ای کرد و تفکر رسانه‌ای چند لایه دارد که همه این لایه‌ها را باید با هم به پیش برد. لایه نخست تفکر انتقادی است. تفکر انتقادی تفکری است که در هنگام تولید و مصرف رسانه به نقد و پالایش فکر می‌کند. این که این پیام از چه منبعی است و چه اتقان و چه صحتی را با خود به همراه دارد و نکاتی از این قبیل. اینکه هر پیامی را بدون پالایش مورد توجه و مورد پذیرش و مورد نشر و بازنشر قرار نمی‌دهد.  

صالحی تاکید کرد: لایه دوم این تفکر، تفکر خلاقانه است. تفکر خلاقانه این است که هم در تولید و هم در مصرف رسانه‌ای به جذب و رویش فکر کند. اینکه چگونه می‌توان پیام را از فضای بسیطی که دارد به فضای ترکیبی‌تر و تحلیلی‌تر پیش ببرد. کسانی که در مصرف رسانه‌ای و یا تولید رسانه‌ای صرفا به آنچه دریافت کرده‌اند اکتفا می‌کنند و از خلاقیت بهره‌مند نیستند طبیعتا به واسطه فاصله داشتن از تفکر خلاقانه، سهم مناسبی از سواد رسانه‌ای نخواهند داشت.  

وی ادامه داد: نکته سومی که در ساحات تفکر رسانه‌ای اهمیت دارد، تفکر هنرمندانه است. سواد رسانه‌ای وقتی از سطوح پایه تا سطوح عالی شکل می‌گیرد که قرین باشد با یک خلاقیت و تفکر هنرمندانه. اینکه بتواند آرایش مناسبی را در انتقال پیام داشته باشد.  

صالحی تصریح کرد: نکته آخر اینکه تفکر رسانه‌ای مبتنی است بر تفکر اجتماعی. سواد رسانه‌ای وقتی شکل می‌گیرد که مصرف کننده رسانه و تولید کننده پیام رسانه‌ای به حقوق اجتماعی و اخلاق اجتماعی توجه کند. حقوق اجتماعی را هم در تولید و هم در توزیع و هم در مصرف رسانه‌ای مورد توجه و تعلق خاطر خود قرار دهد. بنابراین جوهره سواد رسانه‌ای تفکر است و تفکر وقتی شکل می‌گیرد و به ثمر می‌نشیند که این ابعاد مختلف در حوزه رسانه هم در تولید و هم در مصرف به وجود آید.  

وی در ادامه گفت: همانطور که اشاره کردم مسئله تفکر و سواد رسانه‌ای در لایه‌های مختلف مطرح است. از سواد پایه برای عامه مردم و برای همه ۸۰ میلیون جمعیت مخاطب رسانه‌های ایرانی و میلیاردها مخاطب انسانی در کره زمین. از آن سطوح تفکر رسانه‌ای و سواد رسانه‌ای در ابعادی که مطرح شد قابل طرح است تا نخبگان و افراد عالی که در حوزه رسانه‌های جدید به عنوان مولدان عرصه رسانه، کار و فعالیت می‌کنند.  

صالحی در پایان بر مسئولیت‌هایی که در حوزه سواد رسانه‌ای داشته و داریم تاکید کرد و گفت: این مسئولیت‌ها صرفا بر دوش یک بخش، یک نهاد و یک وزارتخانه نیست. سواد رسانه‌ای را باید در فضاها و ابعاد مختلف مورد تعلق خاطر قرار داد. البته مسئولیت‌های حاکمیتی وجود دارد که نهادهای حاکمیتی به آن تعلق خاطر داشته و دارند. همچنین مسئولیت‌های سازمانی وجود دارد که نهادهایی مثل آموزش و پرورش، آموزش عالی، سازمان صدا و سیما و… به آن باید توجه کنند. در کنار آن، مسئولیت‌های جمعی و اجتماعی ما هم در سواد رسانه‌ای فراوان است؛ هم نهاد خانواده و هم رسانه‌های جمعی عمومی ما مسئولیت این را داشته و دارند که در حوزه سواد رسانه‌ای بیش از گذشته فعال باشند.  

وی گفت: در پایان از کسانی که در گذشته این همایش را برگزار کردند، سپاسگزارم و نتایج آن همایش‌ها مسیری را به وجود آورده که همایش سوم برگزار شود. از هیات و دبیر علمی و همچنین از مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال سپاسگزارم که این فرصت اندیشیدن و رهیافتن به راهبردهای بهتر و موثرتر برای گسترش و تعمیق سواد رسانه‌ای را فراهم کرده اند.  

گفتنی است سومین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، ۱۷ آبان ۱۳۹۹ با میزبانی دانشگاه امام صادق (ع) و با همت مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال به صورت مجازی شروع شده و در ۱۰ روز گذشته ۵ نشست تخصصی مرتبط با آن با حضور صدها متخصص و علاقه‌مند حوزه ارتباطات و سواد رسانه‌ای برگزار شده است. در این نشست‌ها بیش از ۲۰ مقاله برگزیده همایش توسط پژوهشگران ارایه شده است.  

همچنین یادآور می‌شود، اولین همایش ملی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در آبان ۱۳۹۵ و دومین همایش در آبان ۱۳۹۷ برگزار شده است.