نگاهی بر اجرای سیاست ایمنی گله‌ای در برابر ویروس کرونا/ ۵۴ میلیون نفر در جهان در معرض مرگ و میر

جارستان به نقل از تیک؛ در هفته‌های اخیر ایران شاهد شیب صعودی شیوع ویروس کرونا و مرگ میر ناشی از آن بوده است، همزمان دولت تن به بازگرداندن محدودیت‌ها و قرنطینه در پایتخت و بسیاری از شهر‌های بزرگ نمی‌دهد. شواهد نشان می‌دهد دولت سیاست دستیابی به ایمنی گله‌ای را دنبال میکند، اما آیا این سیاست تاچه اندازه درست است و می‌تواند نتیجه بخش باشد؟

«حسن روحانی» رییس‌جمهور ایران اخیرا در جلسه ستاد ملی کرونا از آمار اعلام نشده‌ای از مبتلایان به ویروس کرونا پرده برداشت که در دل برخی وحشت و در برخی دیگر آرامش به وجود آورد. او از ابتلای دست کم ۲۵ میلیون ایرانی به ویروس کرونا خبر داد. این آمار تفاوت چشم‌گیری با آمار رسمی اعلام شده داشت، اما بیان آن از زبان رییس‌جمهور موید یک سیاست بود؛ دولت به دنبال ایجاد ایمنی گله‌ای طبیعی در برابر ویروس کرونا است.

در صورتی که سیاست رسیدن به ایمنی گله‌ای را به عنوان پیش فرضی از سوی دولت قبول کنیم، بازگشایی‌های سراسری در کشور معنای دیگری پیدا خواهند کرد. مساله اینجاست که در چند هفته گذشته شاهد افزایش تعداد ابتلا و مرگ و میر در کشور بوده‌ایم. سوال اینجاست که آیا بازگشایی ناگهانی می‌تواند دوای درد همه‌گیری کرونا باشد؟ نشریه آمریکایی آتلانتیک در گفت‌وگو با پژوهشگران مختلف نظریه رسیدن به ایمنی گله‌ای را از زوایای مختلف مورد بررسی قرار داده است.

متن گزارش تفصیلی آتلانتیک درباره سیاست ایمنی گله‌ای را در ادامه می‌خوانید:

ادوارد لورنز تازه از دانشگاه فارغ‎التحصیل شده بود که در خلال جنگ جهانی دوم در یک سازمان پیش‌بینی آب و هوا استخدام شد. او هیچ تجربه‌ای در زمینه آب و هوا نداشت، اما ریاضیات بلد بود. او تلاش کرد با استفاده از الگوی داده‌های قبلی آب و هوا و فشار هوا، آب و هوای روز‌های آتی را پیش‌گویی کند. یک روز در حالی که سیستمش را آزمایش می‌کرد، متوجه تکرار شبیه سازی‌هایش با چند عدد اعشار متفاوت شد. در کمال تعجب او آینده جدیدی را رقم زد.

او نام یافته جدید خود را که به دلیل حساسیت سیستم‌های آشوب تاک به شرایط اولیه ایجاد می‌شود، «اثر پروانه‌ای» گذاشت. بر اساس این مدل پیچیده، آب و هوای هر روز می‌تواند بر آب و هوای روز‌های بعدی تاثیر بگذارد و در واقع هر اثر اولیه‌ای در یک سیستم آشوب ناک می‌تواند تبعات متوالی بعدی داشته باشد. اثر پروانه‌ای کم کم مرکزیت پیدا کرد و در اقتصاد، علوم اجتماعی و بسیاری از علوم دیگر کاربرد پیدا کرد. این تئوری اکنون می‌تواند به پیش‌بینی آینده پندمی کرونا کمک کند.

تئوری آشوب و اثر پروانه‌ای به طور کامل قابل انطباق با پندمی کروناست چرا که در این ویروس همه‌گیر، هر تصمیم کوچکی می‌تواند عواقب مهمی در پی داشته باشد. این اثرات ممکن است تصادفی به نظر برسند، اما در واقع رد پای آن‌ها قابل ردیابی است.

آمریکا تا امروز ۱۲۵ هزار کشته در اثر ویروس کرونا داشته است. کره‌جنوبی با سرکوب ویروس در مدت مشابه تنها ۲۸۹ کشته داشته. آمار مرگ و میر در ویتنام در همین مدت صفر بوده. شاید این اختلافات از جایی به جای دیگر تصادفی به نظر برسد، اما اینطور نیست.

در آمریکا نیز بعضی از ایالات اقدامات محدودی کردند و کمتر آسیب دیدند بعضی قرنطینه‌های جدی اعمال کردند، اما به سختی آسیب دیدند. نیویورک از اوایل ماه ژوئن بازگشایی کرد، اما علی رغم این بازگشایی و برگزاری تجمعات بزرگ در فضای باز در جریان ناآرامی‌ها، شیب افزایش ابتلا در این شهر افزایش پیدا نکرد. در عوض شهر‌های دیگر شاهد افزایش شدید ابتلا بودند.

اما دقیقا مانند آب و هوا، این موضوع نیز از قوانین فیزیک پیروی می‌کند. شکست‌های اولیه برای تست کرونا و قرنطینه در آمریکا از طریق اثر پروانه‌ای تقویت شده و تصمیمات فعلی نیز به همین طریق بر آینده تاثیر می‌گذارند. وقتی یک پدیده ماهیت آشوب به خود می‌گیرد، مدل سازان ریاضی تلاش می‌کنند نظمی در آن پیدا کنند. وقتی چنین مدلی برای توضیح شرایط پیدا شود آینده‌های احتمالی را نیز می‌توان پیش‌بینی کرد.

مرگ ۵۴ میلیون نفر در جهان در نتیجه ایمنی گله‌ای

اواسط فوریه دکتر لیپسیچ اپیدمیولوژیست دانشگاه هاروارد پیش‌بینی کرده بود که این ویروس در صورتی که سران آمریکا اقدام لازم را انجام ندهند وارد کشور شده و همه گیر خواهد شد. در آن زمان آمریکا تنها تعداد انگشت شماری مبتلا داشت. برخی اندشمندان با چنین نظری مخالف بودند چرا که هیچ داده‌ای برای تایید این ادعا وجود نداشت. در واقع در آن زمان آینده‌های مختلفی قابل پیش بینی بود.

لیپسیچ معتقد است که این پندمی به یک پاندمی یا بیماری بومی تبدیل خواهد شد. (بومی گیری. هنگامیکه یک بیماری به علت شرایط خاص بوم‌شناسی یک منطقه در حد انتظار باشد، بیماری بومی است) این بدان معنی است که این بیماری تا زمان نامحدودی با ما خواهد بود و پندمی آن زمانی پایان خواهد یافت که به ایمنی گله‌ای دست پیدا کنیم.

ایمنی گله‌ای زمانی حاصل می‌شود که تعداد قابل توجهی از مردم به بیماری دچار شوند و در برابر ویروس ایمنی پیدا کند به طوری که دیگر بیماری نتواند آن‌ها را از پای در بیاورد.

ایمنی گله‌ای از واکسیناسیون ناشی می‌شود، اما واکسن کرونا هنوز پیدا نشده و دستیابی به آن شاید چندین ماه زمان ببرد. آنتونی فاچی رییس موسسه ملی بیماری‌های واگیردار آمریکا می‌گوید به دلیل احساس عمونی ضد واکسن و ضد علمی که در آمریکا رایج شده، حتی بعد از کشف واکسن هم این کشور به سختی به ایمنی گله‌ای دست پیدا می‌کند.

در ماه فوریه لیپسیچ پیش بینی کرده بود که بدون دخالت خارجی (واکسن یا هر درمان دیگری) ایمنی گله‌ای بعد از ابتلای ۴۰ تا ۷۰ درصد جمعیت به ویروس حاصل خواهد شد. این ایده از آنجایی که ابتلای این جمعیت مساوی مرگ و میر تعداد بالایی از افراد است خوشایند نیست. نرخ مرگ و میر ویروس کرونا چیزی نزدیک به ۱ درصد است. اگر ۷۰ درصد جمعیت قرار باشد به این ویروس مبتلا شوند این مساوی مرگ ۵۴ میلیون نفر در جهان است.

اما اثرات ویروس کرونا خطی نیست. این ویروس به روش‌های مختلفی بر افراد و جمعیت‌های مختلف تاثیر می‌گذارد. نرخ مرگ و میر در جوانان زیر ۴۰ سال با افراد مسن بسیار متفاوت است. همین مشخصه ویروس کرونا که در مرحله اول می‌تواند مرگ و میر بالایی به همراه داشته باشد باعث می‌شود شیوع آن با سرعت بیشتری از بین برود.

در شرایط عادی، ایمنی گله‌ای با واکسیناسیون به دست می‌آید. همه در معرض نوع و مقدار مشخصی از ویروس قرار می‌گیرند و بر این اساس می‌توان درصدی از افراد باید واکسینه شوند تا جامعه ایمن شود را محاسبه کرد. اما این شرایط زمانی که ویروس در دنیا گسترش پیدا کرده قابل حصول نیست. مدل سازان ریاضی به این شرایط ناهمگونی می‌گویند. اینکه مردم در معرض مقادیر و متفاوتی از ویروس قرار میگیرند و واکنش‌های متفاوتی به ویروس نشان می‌دهند. در نتیجه رسیدن به ایمنی برای جوامع مختلف متفاوت است.

حتی تفاوت‌های ناچیز افراد در میزان حساسیت و انتقال ویروس به افراد دیگر می‌تواند تبعات متفاوتی در گذر زمان بر مقیاس همه‌گیری داشته باشد. در یک بیماری همه گیر، نا همگونی روند ابتلا به بیماری می‌تواند پیش بینی آینده را دشوار کند. هر نوسانی می‌تواند به طور تصاعدی نوسانات بعدی را به دنبال داشته باشد.

روند شیوع ویروس کرونا چگونه کند می‌شود؟

مطالعه این تفاوت‌ها دقیقا کاری است که گابریلا گومز استاد دانشگاه گلسگو انجام داد. او دو مدل را پیشنهاد داد که در یکی از آن‌ها همه به طور مساوی در معرض ویروس کرونا قرار می‌گرفتند (مدل همگون) در در دیگری برخی افراد نسبت به سایرین حساسیت بیشتری نشان می‌دادند (مدل نا همگون). او به این نتیجه رسید که اگر این دو جمعیت میانگین حساسیت به ویروس مشابهی داشته باشند هم نتیجه اپیدمی در آن‌ها برابر نیست.

به گفته گومز شیوع ویروس در ابتدا در هر دو گروه به طور مشابه رخ می‌دهد، اما در جمعیت نا همگون، افراد به طور تصادفی مبتلا نمی‌شوند بلکه افراد حساس‌تر بیشتر در معرض ابتلا هستند. در نتیجه متوسط حساسیت با گذشت زمان کمتر و کمتر می‌شود.

این الگو سازی برای ویروس کرونا نشان می‌دهد که احتمالا در موج دوم شیوع کرونا شاهد هجوم موج اول و مرگ و میر بالای آن نخواهیم بود. اگر این نظریه صحت داشته باشد خبر مهمی برای همه جهان است. این بدان معنا نیست که ویروس از بین رفته بلکه به پیش بینی گومز، اگر از هر ۵ نفر یک نفر در برابر ویروس ایمن شده باشد پس روند شیوع کند خواهد شد و تعداد مبتلایان رفته رفته کم می‌شود.

تام برایتون استاد دانشگاه استکهلم معتقد است اگر حساسیت افراد نسبت به ویروس کرونا متفاوت باشد، ایمنی جمعی میتواند با ابتلای ۲۰ درصد جمعیت جهان به این ویروس حاصل شود. اما دلایل مشخصی وجود دارد که نشان می‌دهد مردم چنین تفاوت چشمگیری در میزان حساسیت شان نسبت به ویروس ندارند.

بریتون گفته به عقیده او با ۲۰ درصد ایمنی گله‌ای حاصل نمی‌شود و این رقم چیزی بین ۳۵ تا ۴۵ درصد است. کیت لنگویگ استاد دانشگاه ویرجینیا نیز بر مساله نا همگونی حساسیت افراد به ویروس تاکید می‌کند.

او که در دانشگاه هاروارد زیر نظر لیپسیچ و تحت نظارت گومز بر روی ویروس کرونا مطالعه می‌کند معتقد است تفاوت در حساسیت‌های بیولوژیکی می‌تواند به عوامل ساده‌ای مثل مقدار موی بینی یا تن صدای افراد متغیر باشد و همین مساله منجر به نا همگونی در حساسیت و انتقال می‌شود. این متغیر‌ها میتواند تاثیر چشم گیری بر ریاضیات و پیش بینی آینده بگذارد.

او از بیان یک عدد دقیق برای رسیدن به ایمنی گله‌ای خودداری می‌کند و معتقد است مردم نباید با این مفهوم گمراه شوند. در مورد واکسیناسیون، ایمنی گله‌ای نسبتا ثابت و قابل پیش بینی است، اما در مورد رسیدن به ایمنی گله‌ای طی یک پندمی، بیان هر عددی گمراه کننده است.

ایمنی گله‌ای و مرگ جمعی و ویرانی

شوتا بانسال استادیار دانشگاه جرج تاون که بر آثار کنش‌های اجتماعی بر بیماری‌های واگیردار تحقیق می‌کند گفته در چند ماه گذشته ما در مورد ایمنی گله‌ای طبیعی مطالعاتی داشتیم. او میگوید آنچه نگران کننده است این است که با تصور رسیدن به ایمنی گله‌ای طبیعی اجازه دهیم ویروس به طرز وحشیانه‌ای شیوع پیدا کند چرا که این سیاست منتج به مرگ جمعی و ویرانی است.

در واقع به گفته او اینکه به ویروس اجازه بدهیم به طور کنترل نشده‌ای در جمعیتی که ایمنی ندارند شیوع پیدا کند به این معناست که همه مردم در این جمعیت در همه جا مبتلا به ویروس کرونا شوند. درصد ابتلای افراد در چنین وضعیتی بالاتر از ۷۰ درصد خواهد بود.

از سوی دیگر به گفته اندیشمندان در سیستم‌های پویا، با اعداد ایستا سر و کار نداریم. آستانه ایمنی گله‌ای وابسته به متن است و دائما در حال تغییر است. این آستانه از جایی به جای دیگر و از زمانی به زمان دیگر تغییر می‌کند.

در ابتدای شیوع کرونا که هیچ کسی نسبت به این ویروس ایمن نبود، عدد ابتلا بالاتر بود. در آن زمان یک نفر می‌توانست تا ۵۰ نفر دیگر را مبتلا کند. در بعضی اجتماع‌های فاقد ناهمگونی مانند خانه سالمندان یا یک مدرسه، آستانه ایمنی گله‌ای شاید بالای ۷۰ درصد بود.

بانسال نیز معتقد است ناهمگونی کلید تعیین کننده آینده‌های محتمل ماست. میانگین انتقال ویروس از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. در نتیجه آستانه ایمنی گله‌ای با تغییر رفتار افراد تغییر می‌کند. به طور میانگین تعداد افرادی که توسط یک فرد مبتلا می‌شود چیزی بالغ بر ۲ تا ۳ نفر است، اما اگر ما خودمان را قرنطینه کنیم عدد به صفر می‌رسد.

همچنان ماسک بزنیم، دست‌ها را بشوریم و …

برایتون میگوید: ویروس کرونا اولین بیماری مدرنی است که همه جهان به خاطر آن روش زندگی‌شان را تغییر داده‌اند و با این تغییر نرخ رشد شیوع را کاهش داده‌اند. این مساله همه مدل‌های پیشین و اعداد گفته شده را بی‌اعتبار می‌کند. فاصله‌گذاری اجتماعی و دیگر اقدامات مراقبتی می‌تواند نرخ انتقال ویروس از یک فرد به دیگران را به صفر برساند.

آنچه باید در مورد ایمنی گله‌ای بدانیم همین مساله است. اینکه آستانه ایمنی گله‌ای می‌تواند بر اساس نوع شیوع ویروس تغییر کند و نوع شیوع نیز با اقدامات مقابله‌ای ما در برابر ویروس تغییر می‌کند. اقدامات پیشگیرانه کوچک می‌تواند آثرات بالادستی بزرگ به دنبال داشته باشد. به عبارت دیگر این گله است که ایمنی خودش را تعیین می‌کند.

ماسک زدن، شستن دست‌ها، حفظ فاصله اجتماعی و همه این کار‌هایی که افراد از شنیدن آن هم خسته شده‌اند بر آینده جهان تاثیرگذار است.