قلمروی آبی خزر در جلگه مازندران؛ از نکا تا بهشهر زیر آب

جارستان به نقل از ایرنا؛ خزر یکی از دریاهایی است که نوسانات سطح تراز آب آن نسبت به سایر دریاها و حوضه‌های اقیانوسی، بسیار قابل توجه است، کشفیات جدید در منطقه توق‌تپه نکا نشان می‌دهد که سطح تراز آب دریای خزر هم‌تراز با آب دریاها و اقیانوس‌ها بوده و ۱۴ تا ۱۸ هزار سال قبل بخش وسیعی از مناطق خشک امروزی در مسیر نکا تا بهشهر به زیر آب بوده است.

بزرگترین دریاچه جهان به نام دریای خزر به دلیل محصور بودن میان روسیه، قزاقستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ایران و شرایط ژئوپولتیکی آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است که در این میان نوسانات آن همواره مورد توجه بوده است.

در واقع تراز آب حوضه‌های آبی عامل مهمی در روند فعالیت های طبیعی آنها به شمار می‌آید، تراز آب حوضه­ های آبی در طول زمان و در گستره­ آنها تغییر می‌کند، تغییر بلند مدت تراز آب حوضه های اقیانوسی به آرامی صورت می­ گیرد و عمدتا به دلیل تغییر اقلیم و فرآیندهای زمین شناختی اتفاق می افتد اما نوسان تراز آب حوضه های آبی بسته در زمان کوتاه‌تر بروز می کند و علاوه بر عوامل یاد شده، عوامل انسانی نیز به سرعت اثر خود را نشان می دهند.

دریای خزر نیز به ‌عنوان بزرگترین حوضه­ آبی محصور در خشکی پس از جدا شدن از دریای سیاه در پلیوسن میانی (حدود ۵ میلیون سال پیش) چرخه های متعدد نوسان تراز آب را تجربه کرده، به‌ طوری‌ که مساحت آن از یک میلیون کیلومتر مربع تا یکصد و پنجاه هزار کیلومتر مربع در نوسان بوده و دامنه تغییر تراز آب آن بیش از ۱۲۰ متر تخمین زده می ­شود بنابراین با این نوسان تراز قطعا مناطق وسیعی تری از ساحل دریای خزر به زیر آب بوده که همایون خوشروان مجری طرح بین‌المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی به انجام طرحی تحقیقاتی با هدف بازسازی خطوط ساحلی گذشته دریای خزر در جلگه مازندران اشاره کرد و به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: دریای خزر یکی از دریاهایی است که نوسانات سطح تراز آب آن نسبت به سایر دریاها و حوضه های اقیانوسی، بسیار قابل توجه است از جهت اینکه این دریا در طول تاریخ توانسته نوسانات و تغییرات دامنه ای در حد مثبت ۵۰ متر تا منهای ۷۰ متر را در کارنامه خود داشته باشد یعنی چیزی حدود ۱۲۰ متر تغییر سطح تراز را در طول تاریخ خود در کارنامه دارد و دوم اینکه این دریا اکنون با سرعتی حدود یک صد برابر آب اقیانوس ها در حال کاهش است.

وی افزود: نکته قابل توجه کشف آثار به جای مانده از دریای خزر در بخش سواحل جنوبی است که حد بستر گذشته این دریا را نمایان می کند، طی فعالیت های اکتشافی که در ۲۶ تیر ماه در منطقه توق تپه نکا داشتیم در عمق سه متری از سطح زمین که در تراز منهای صفر قرار داشت به رسوبات شکلاتی رنگ متمایل به قرمز خوالینسکین برخورد کردیم، خوالینسکین یکی از اشکوب های دریای خزر است که در آن زمان سطح تراز آب خزر به سطح تراز آب اقیانوس ها و دریاهای آزاد می رسیده یعنی در حد سطح تراز صفر بوده و این نقطه عطفی است برای اینکه ما خطوط ساحلی گذشته دریای خزر را بازسازی کنیم یعنی در حدود بین ۱۴ هزار تا ۱۸ هزار سال قبل بخش وسیعی از مناطق خشک امروزی ما که در مسیر نکا تا بهشهر قرار می گیرند زیر آب بوده و آثارش را می توان در زیر لایه های رسوبی مشاهده کرد.

مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر ادامه داد: بر اساس مطالعاتی که بر روی رسوبات به جای مانده در منطقه توق تپه نکا انجام دادیم به فسیلی هایی برخورد کردیم که این فسیل ها به جنس دی داکنا تعلق داشت، گونه دی داکنا پروتریگنوئیدس یکی از گونه های شاخص اشکوب خوالینسکین پایانی است، در زیر این رسوبات به رسوبات آبرفتی برخورد کردیم که شامل قلوه سنگ های گرد بود که به محیط رودخانه ای تعلق داشتند یعنی قبل از اینکه دریای خزر بخواهد در ۱۴ هزار سال قبل پیشروی را به مناطق بخش جنوبی آغاز کند ما یک محیط رسوب گذاری آبرفتی رودخانه ای داشتیم که منطقه را تحت پوشش خود قرار می داد اما بعد از مدتی دریا بر روی این مناطق تسلط یافت و رسوب گذاری خود را با مواد ماسه ای و عناصر فسیلی متعلق به محیط ساحلی بر جای می گذارد .

خوشروان گفت: این کشف بسیار بزرگ و با اهمیتی در سواحل خزر است که برای اولین بار رسوبات اشکوب خوالینسکین پایانی را در منطقه جلگه ساحلی دریای خزر در نزدیکی شهر نکا در بخش شرقی آن در توق تپه پیدا کردیم و با توجه به هماهنگی های صورت گرفته با لابراتوار فسیل شناسی دانشگاه ایالتی مسکو، نمونه های فسیلی مورد تایید قرار گرفت و سن نسبی که برای این واحد رسوبی تعیین شد خوالینسکین پایانی است که بین ۱۴ تا ۱۸ هزار سال قبل را تعیین کرده و این نقطه عطفی برای بازسازی نوسانات سطح تراز آب دریای خزر در طی کواترنری پایانی است.