کرونا، طب سنتی و شبه‌علم

*مهدی زارع*

جارستان: این روزها که کشور درگیر مسئله ویروس کرونا است، هرروز در بعضی فروشگاه‌هایی که گیاهان دارویی می‌فروشند، اطلاعیه‌ای بر شیشه مغازه نصب می‌شود که «شربت کرونا رسید»، یا «دخان کرونا برای درمان ویروس کرونا رسید». این دارو‌ها همگی به‌عنوان طب سنتی عرضه می‌شوند.

در پنج سال اخیر تعداد این نوع فروشگاه‌ها، در محدوده‌ای که نگارنده در تهران زندگی می‌کند حدود پنج برابر افزایش یافته است. ظاهرا این کسب‌و‌کاری بسیار پررونق است و تأسف‌بار آن است که این رونق کسب‌وکار در کنار رونق مغازه‌های فروش توتون، تنباکو، قلیان و سیگار است! این نوع فروشگاه‌ها به ظاهر به محل عرضه درمان دردهای بی‌درمان مردم تبدیل شده‌اند.

آیت‌الله سیداحمد علم‌الهدی، امام جمعه مشهد روز ۲۳ فروردین ۹۷ در اولین مجمع سلامت استان خراسان رضوی گفت: «جریان سلامت کاملا علمی، تخصصی و وابسته به اندیشه، فکر، علم و تخصص است. همه اقداماتی که در این زمینه انجام می‌شود، باید با مشورت و نظارت متخصص در مسئله سلامت انجام شود… سلامت ارتباط بسیار قوی با علم و تخصص دارد و با سایر بافت‌های اجتماعی نمی‌توان جریان سلامت را تأمین و اداره کرد. …در عرصه اسلام و دین در تأمین سلامت و درمان افراد چه در حوزه‌های اجتماعی و چه در حوزه‌های فردی هیچ منبعی جز تخصص طب وجود ندارد.

برادران و خواهران متدین باید این واقعیت را بپذیرید و بدانید که اگر ما چیزی به نام طب اسلامی داشتیم، خود ائمه علیهم‌السلام که ‌ مبدأ اسلام هستند، به طبیب مراجعه نمی‌کردند. اگر در اسلام طبی وجود داشت، آیا ممکن بود امام صادق(ع) آن را ندانند و در مقام درمان بیماری خودشان به یک طبیب کافر مراجعه کنند؛ درحالی‌که در اسلام طب وجود دارد. تأمین سلامت خارج از تخصص طب با هیچ دعا، ثنا‌ و تمسکی قابل اجرا نیست».

استیو جابز (بنیان‌گذار شرکت اپل و مخترع گوشی‌های تمام لمسی آیفون‌) در سال ۲۰۰۹ به سرطان مبتلا شد ولی برای درمان بیماری‌اش از طب سنتی استفاده کرد و عمل جراحی‌اش را برای ۹ ماه عقب انداخت؛ تأخیری که به عامل مرگ سازنده «اپل» در نیمه اکتبر ۲۰۱۱ تبدیل شد. این بی‌اعتمادی رئیس و بنیان‌گذار فقید یکی از مدرن‌ترین شرکت‌های فناوری دنیا به پزشکی مدرن، نمونه و شاخص بحرانی است که در سرتاسر دنیا به‌ویژه ایران چند سالی است ظاهر شده؛ مردم به دلایل مختلف برای درمان بیماری‌هایی مثل سرما‌خوردگی، میگرن یا حتی سرطان، به‌جای روش‌های روز پزشکی از همان روش‌های قدیمی که به‌عنوان طب سنتی و طب اسلامی عرضه می‌شود، استفاده می‌کنند.

نتایج یک نظرسنجی از انجمن انکلوژی بالینی ایالت متحده آمریکا نشان داده است که ۴۰ درصد جمعیت این کشور بر این باورند که طب مکمل می‌تواند سرطان را درمان کند! در فرهنگ روزمره و گفتار و باورهای عامیانه مردم با طرز فکرها‌ و ادعاهایی مواجه می‌شویم که علمی نیستند ولی ظاهر علمی دارند و از بیان و کلام ظاهرا علمی برای اثبات ادعاهای غیرعلمی استفاده می‌کنند. به این نوع ادعاها و طرز فکرها شبه‌علم می‌گویند. شبه‌علم معمولا بیشترین آسیب را به علم و توسعه و ترویج آن می‌زند…

چرا که ظاهر علمی دارد ولی به ترویج خرافات و موهومات در قالب و ظاهر علم کمک می‌کند. بسیاری از دانشگران حوزه تاریخ و فلسفه علم مصداق‌هایی ازجمله طالع‌بینی، ستاره‌بینی، کف‌بینی، هومیوپاتی و طب سوزنی و انواع پیشگویی‌ها را ازجمله موارد مرتبط با شبه‌علم می‌دانند. مردم شبه‌علم را باور می‌کنند، چون به هیجان نیاز دارند، تفکرات آرزومندانه نزد مردم وجود دارد، بسیاری ساده و زودباور هستند، بسیاری هر رخداد جدیدی را به‌عنوان واقعیت دائمی به خاطر می‌سپارند و از‌دست‌رفته‌ها را فراموش می‌کنند. شبه‌علم چندین ویژگی دارد: ادعایی است با طبیعت و ظاهر علمی که شواهد علمی قابل تکرار و مستند ندارد، مبتنی بر شواهد روایی (حکایت‌ها) است، روی موارد ناسازگاری‌های (مفروض) علمی مانور می‌دهد، برای توصیف مسائل غیرقابل توضیح به‌صورت راز یا اسطوره تلاش می‌کند، براساس برقراری تشابه صرف بحث می‌کند، از بحث‌های آماری سوءاستفاده می‌کند، آمار را فیلتر می‌کند یا رویکردی انتخابی با آمار دارد، پیش‌فرض‌های غیرقابل‌ابطال دارد، تجدید‌نظر نمی‌کند، حتی اگر ثابت شود که غلط است، مطالبش مستقیما به روزنامه‌ها می‌رود به‌جای اینکه قبلا در ژورنال‌های معتبر علمی با داوری منتشر شود، ادعا می‌کند در معرض حذف و آزار قرارگرفته است، ادعا می‌کند الگوی نمونه جدیدی را کشف کرده است و ادعا می‌کند برای هر مرضی حتما یک درمان دارد. علم آن چیزی است که به‌عنوان قانونمندی‌های طبیعت و زندگی از طریق فنون آزمایشی جدید، از طریق روش علمی و به‌صورت پویا به دست آید. علم به پیش‌بینی آینده بر اساس قانونمندی‌های جهان‌شمول و قابل آزمون می‌پردازد. این قانونمندی‌ها را می‌توان در هر عرصه تخصصی مطرح کرد.

این پیش‌بینی‌ها در جهان واقعی قابل پیگیری است. قانون‌های علمی با قوانین ریاضی قابل بیان بوده و کوتاه و منسجم است. امکان کشف و ابطال هر گزاره علمی وجود دارد و سازوکاری قابل توضیح برای قانون‌های علمی بر اساس نیروهای شناخته‌شده وجود دارد. نوشته‌ها و گزاره‌های علمی در صورت ابطال با گزاره جدید جایگزین می‌شود. این روزها دقت کنید که شبه‌علم با پوشیدن لباس و رویه طب سنتی یا اسلامی، در دستان و بر زبان عده‌ای جاری است.

گروهی با حضور در جلسه مدیریت بحران در هفته دوم اسفند ۹۸ در شهر قم وقت متخصصان پزشکی و مدیریت بحران را با حرف‌های ناروا و ادعاهای نابجا درباره طب می‌گیرند و شعار تبعیت از حضرت امام جعفر صادق (ع) می‌دهند. گروهی دیگر به نام کمک به پرستاران به درون بخش‌های مراقبت‌های ویژه بیماران کرونا رفته‌اند و از آنجا به نحوه درمان و نظافت و استرلیزه کردن محیط و اساسا مراجعه بیماران به بیمارستان‌ها ایراد می‌گیرند! این گروه در شرایطی که بحران همه‌گیری ویروس کرونا مردم ما را تهدید می‌کند، به خطری مضاعف تبدیل شده‌اند. به هوش باشیم که گرایش مردم به هر میزان به این افراد و این نوع روش‌های درمانی بی‌حساب‌ و‌ کتاب بسیار برای سلامت همگانی خطرناک است.

عضو وابسته فرهنگستان علوم