فریدون پوررضا و صدایش در صبحگاه مه گرفته بجارهای گیلان

سوم مهرماه سالروز ولادت شادروان فریدون پوررضاست که حاصل پژوهش‌هایش در موسیقی فولکوریک گیلان، پنج سال پس از فوتش منتشر شد.

جارستان- گیلان، مهرماه ۱۳۱۱ خورشیدی پسری در لشت نشا متولد شد که به گردن موسیقی فولکوریک گیلان حق بزرگی دارد. فریدون پوررضا در خانواده‌ای بزرگ شد که اهل موسیقی بودند. وی به‌خاطر آشنایی پدرش با ساز و آواز، موسیقی را نخست از محیط خانه آموخت. هنگامی که پدر با خواندن آوازهای «قمرالملوک وزیری» در مایه ابوعطا التهابی موزون در جان فریدون می‌انداخت.

پوررضا تحصیلات ابتدایی را در مدرسه ناصرخسرو به پایان رساند. در سال ۱۳۲۸ به تهران می‌رود و ردیف‌های آوازی را از فرهیختگان آن زمان چون یونس دردشتی و سعاتمند قمی فرا می‌گیرد و در آزمونی سخت، استاد بنان آموخته‌های او را کافی می‌داند و به تاکید و تشویق وی به گیلان باز می‌گردد، تا با جستجوی دامنه‌دارش به ناشناخته‌های دستگاه‌های آوازی بومی دست یابد.

در این راستا به قطعاتی در آوازهای ملی ایران از فرآورده‌های تعزیه دست یافته است مانند؛ کیکاوسی، ریحانه، بیابانگرد، خلوت‌نشین که تاکنون ردیف‌های رایج موسیقی ایران نشانی از آنها نیست.

سال ۱۳۳۳ کار تعزیه را به همراه علی به‌کیش آغاز کرد و در همان سال نمایشنامه‌ای برای تئاتر و اجرای آن در سالن سینمای لشت نشا نگاشت.

در سال ۱۳۳۹با اعلام موجودیت رادیو گیلان به سرپرستی استاد نواب صفا از میان ۴۹ نفر داوطلب آواز، مقام نخست را کسب می‌کند و به اشاره ایشان به جمع‌آوری گسترده ترانه‌های محلی می‌پردازد تا این ترانه‌های بقول صفا، در صدای مه گرفته‌اش که بیان حال صبحگاهان روستاست، تولدی دیگر یابند.

نخستین ترانه استاد پوررضا ترانه مردم لیلاکوه لنگرود بود به نام «اَمون خان بَشوم رشت» که با سرنا در رادیو ایران در برنامه شما و رادیو به اجرا درآمد و در ادامه ترانه‌های دیگر را جمع‌آوری، بازسازی، ضبط و اجرا کرد.

پوررضا در سال ۱۳۶۷ همکاری‌اش را با اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران به عنوان کارشناس موسیقی آغاز و در همان سال کنسرتی را در رشت برگزار کرد. وی از آن تاریخ به بعد در شیراز، همدان، آلمان، رشت و تهران به اجرای برنامه کنسرت پرداخت. ۲ کاست «می گیلان» و «گیله لو» از آثار بعد از انقلاب اوست.

در سال ۱۳۷۹ تیتراژ و متن سریال «پس از باران» را اجرا کرد و یک سال بعد مقام نخست موسیقی در فیلم و سریال‌های کشور را از آن خود کرد.

پوررضا، برداشت متفاوتی از موسیقی فولکوریک ارایه داده است. او از ملودی‌های دیلمان، گالش و گیلک در این راه استفاده کرد و با تحقیق در زمینه موسیقی، بسیاری از ظرفیت‌های موسیقی گیلان را رشد داد و به گیلان و ایران معرفی کرد. پیگیری در شناخت اصالت واژگان گیلکی در ترانه‌ها و درک این نکته که آیا در آغاز شعر بوده است یا ملودی و یا آنکه آیا بخشی از آنها دچار تحریف زمانه شده است، از دل‌مشغولی‌های روزمره این دوره از حیات هنری اوست که سرانجام ۹۰ درصد ملودی‌های روستایی گیل و دیلم را منهای بخشی از ناحیه تالش جمع آوری و ضبط کرد و خواند.

کتاب «موسیقی فولکوریک گیلان»، اثر پژوهشی شادروان فریدون پوررضا، به همت انتشارات ایلیا زمستان سال ۱۳۹۶ منتشر شد. این اثر- که با ویراستاری حامد پورشعبان وارد بازار نشر گردید- حاصل تلاش‌های استاد فریدون پوررضاست که پنج سال پس از فوت به همت فرزندان وی منتشر شده است.

فریدون پور رضا در پیشگفتار این کتاب اشاره کرده است، که این اثر حاصل دو دهه تلاش‌های پژوهشی اوست و یادآور شده که تاکنون مطالعه روشمندی برای موسقی اصیل فولکوریک صورت نگرفته است و می نویسد:« تنها آثار پراکنده‌ای از برخی اساتید برجسته مانند مرحوم صبا و لطف‌اله مبشری وجود دارد و از نگارنده نیز مقالاتی در جراید به چاپ رسیده است؛ و همین طور آلبومی نیز از سوی انجمن موسیقی ایران در ۶ کاست، با صدا و تحقیق نگارنده ارایه شده که در این تحقیق به عنوان منبع مطالعاتی مورد مطالعه قرار گرفته است.»

پوررضا همچنین یادآور شده که اساس این پژوهش تحقیقات میدانی بوده و هدف وی و گروهش ثبت و ضبط موسیقی اصیل گذشتگان و حفاظت از آن برای نسل‌های آتی بوده است: « در این میان غیر از آثار بدیع، نمونه‌های شبه فولکوریک نیز بدست آمد. افزون بر «بجار خوانان» روستایی که تمام ارزش‌های کوششی‌ام را مدیون آن‌ها هستم، افراد مسن نیز در شرح فرهنگ آوایی مردم یاری ام کردند».

موسیقی گیلان در اعصار گذشته، موسیقی و ترانه‌های اصیل روستایی، ترانه‌های گیلکی، ترانه‌های محلی(شبه فولکور)، موسیقی تالشی برخی از عناوین این کتاب است.

۲۳فروردین ماه سال ۱۳۹۱ بود که پوررضا چشم از جهان فروبست اما همچنان صدای پوررضاست که در یادها می خواند.