خنجر اروپایی!

در بیانیه تاسیس اینستکس که توسط وزرای خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان منتشر شد، آمده بود که تجارت بشردوستانه با ایران فقط گام اول عملیاتی کردن این سازوکار است. به همین دلیل، از دیدگاه ممدوف، اروپا با محدود کردن اینستکس به تجارت بشردوستانه عملا به اجراکننده تحریم‌های آمریکا تبدیل شده است.

با وجود گذشت بیش از یک سال از خروج آمریکا از توافق هسته‌ای و بازگشت تحریم‌ها، اروپایی‌ها اقدامی برای جبران خسارت‌های ایران انجام نداده و اهداف آمریکایی را به شکلی متفاوت‌تر پیگیری می‌کنند.
به گزارش فرارو، حدود یک ماه از تعیین مهلت ۶۰ روزه ایران به کشور‌های اروپایی برای جبران خسارت‌های خروج یکجانبه آمریکا از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) گذشته است. اما کشور‌های اروپایی نه تنها برای جبران منافع تهران کاری نکرده‌اند بلکه به تازگی مطالبات واشنگتن را به زبانی دیگر مطرح می‌کنند.
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در سفر اخیرش به فرانسه گفت: «درک می‌کنم که آن‌ها خواهان گفتگو هستند؛ و اگر آن‌ها خواهان گفتگو هستند، این خوب است. ما گفتگو خواهیم کرد.» ایمانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، این اظهارات ترامپ را «بسیار مهم» توصیف کرد.
کشور‌های اروپایی عضو برجام – بریتانیا، آلمان و فرانسه- نگرانی مشترکی با آمریکا درباره برنامه موشک‌های بالستیکی و فعالیت منطقه‌ای ایران دارند. اما آن‌ها از استمرار توافق هسته‌ای حمایت می‌کنند. زیرا معتقدند که این توافق می‌توانند پایه‌ای برای گفتگو‌های آینده باشد. ماکرون در دیدار با ترامپ به همین نکته اشاره کرد و گفت: «فکر می‌کنم ما (با آمریکا) اهداف مشترکی درباره ایران داریم. ما می‌خواهیم مطمئن شویم که آن‌ها تسلیحات هسته‌ای به دست نمی‌آورند. ما تا سال ۲۰۲۵ یک توافق داریم و می‌خواهیم فراتر برویم و در بلندمدت شفافیت کاملی داشته باشیم. (سپس) فعالیت بالستیکی را کاهش دهیم و ایران را به لحاظ منطقه‌ای مهار کنیم و ما هدف چهارمی هم داریم که صلح در منطقه است. ما برای ایجاد این امر به شروع مذاکرات نیاز داریم. ما به گشودن مذاکرات جدید نیاز داریم.»
سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی، در واکنش به اظهارات ماکرون، گفت: «طرف‌های اروپایی تاکنون به رغم برخی سخنان و بیانیه‌های سیاسی، در عمل به تعهدات خود ذیل برجام و تعهدات بعد از خروج غیرقانونی آمریکا از برجام ناتوان بوده و نتوانسته‌اند زمینه انتفاع کامل کشورمان طبق این توافق چندجانبه را فراهم نمایند. در این شرایط، آن‌ها با طرح موضوعات فرا برجامی، نه تنها کمکی به حفظ برجام نمی‌کنند، بلکه زمینه بی‌اعتمادی بیشتر بین طرف‌های باقی‌مانده برجام را فراهم و آمریکا را به هدف خود در خروج غیرقانونی از برجام که چیزی جز فروپاشی آن نبود، نزدیک‌تر می‌کنند.»
درخواست فرانسه برای شروع مذاکرات فرا برجامی در حالی مطرح شده که، به گفته موسوی، اروپا نتوانسته است برای جبران خسارت‌های ایران گامی بردارد. بی‌عملی اروپا در برجام به حدی رسیده است که برخی ناظران، حتی اروپا را شریک آمریکا در اجرای تحریم‌ها علیه ایران دانستند. الدار ممدوف، دیپلمات سابق لتونیایی، از جمله این ناظران است که طی یادداشتی در وبگاه لوبلاگ، اروپا را اجراکننده عملی تحریم‌ها توصیف کرد.
اروپایی‌ها حدود یک سال پیش، کار بر یک سازوکار مالی برای دور زدن تحریم‌ها را آغاز کردند و سرانجام پس از حدود ۹ ماه سازوکاری به نام «ابزار حمایت از تبادلات خارجی» (اینستکس) طراحی کردند. اما این سازوکار هنوز به طور موثر عملیاتی نشده و طبق برخی گزارش‌ها، فقط شامل اقلام غیرتحریمی خواهد بود. تقریبا یک هفته پیش، مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا، در نشستی خبری در آلمان، گفته است که اگر اینستکس فقط اقلام یادشده را پوشش دهد، مشکلی ایجاد نخواهد شد. همتای آلمانی پمپئو، هایکو ماس، نیز در ظاهر از موضع او حمایت کرد. اما به گفته ممدوف، پایبندی به تحریم‌های آمریکا، با هدف اعلام‌شده اینستکس، مبنی بر تسهیل تجارت مشروع با ایران، ناسازگار است. در بیانیه تاسیس اینستکس که توسط وزرای خارجه فرانسه، بریتانیا و آلمان منتشر شد، آمده بود که تجارت بشردوستانه با ایران فقط گام اول عملیاتی کردن این سازوکار است. به همین دلیل، از دیدگاه ممدوف، اروپا با محدود کردن اینستکس به تجارت بشردوستانه عملا به اجراکننده تحریم‌های آمریکا تبدیل شده است. تحریم‌هایی که هیچ مبنایی در قوانین اروپا و حقوق بین الملل ندارد.
از این گذشته، ایمانوئل ماکرون اخیرا در دیدار با ترامپ مقاصد اروپا را مبهم‌تر کرده است. او گفته اروپا و آمریکا اهداف مشترکی درباره ایران دارند و فقط درباره چگونگی دستیابی به این اهداف اختلاف نظر دارند. آیا این به معنای پذیرش ۱۲ درخواست پمپئو است یا اینکه فقط درباره تاکتیک‌ها اختلاف نظر وجود دارد؟ آیا اظهارات ماکرون فقط به موضوع هسته‌ای محدود است؟
حدود یک ماه دیگر، ضرب الاجل ۶۰ روزه ایران به پایان می‌رسد. نشانه‌ای وجود ندارد که ایران از این مهلت عقب‌نشینی کرده است. در مقابل، نشانه‌ای از اقدام اروپا هم نیست. بزودی هایکو ماس به تهران سفر می‌کند. آیا او می‌تواند پیامی فراتر از حمایت سیاسی اروپا از برجام به ایران بیاورد؟ بعید است که ماس چنین پیامی بیاورد، اما باید دید که اروپا پس از انقضای مهلت ایران چه می‌کند. واضح است که وضعیت فعلی حاکم بر مناسبات ایران و اروپا نمی‌تواند برای مدت طولانی دوام بیاورد.