«موفقیت کوچک» چیست؟

یادداشتی از محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی

من دو سه سال است که از ضرورت موفقیت‌های کوچک حرف می‌زنم، اما سؤال مهم این است که «موفقیت کوچک» چیست؟ ما اگر ندانیم این مفهوم به چه معناست، به تدریج در جهت دادن تصمیم‌ها، رفتارها و قضاوت‌های خود دچار مشکل خواهیم شد. من در این‌ یادداشت ضمن ارائه تعریف خودم از «موفقیت‌های کوچک»، از دیگران نیز دعوت می‌کنم تا نظریات خودشان درباره این مفهوم را ارائه کنند، و اگر تعریف یا متنی در تشریح این مفهوم از نظریه‌پردازان سراغ دارند، ارسال کنند تا به تدریج به درک دقیق‌تری از آن برسیم. اما فهم خودم از این مفهوم به شرح زیر است:
ما همگی در درون ساختارهایی زندگی می‌کنیم که ما را محدود می‌کنند. این محدود کردن از ممانعت کامل است تا بالا بردن هزینه (اعم از منابع مالی، زمان، انرژی و سایر منابعی که باید برای غلبه بر محدودیت صرف کنیم). برای مثال، ساختار ضعیف حمل و نقل عمومی باعث می‌شود اگر بخواهیم از خودرو شخصی استفاده نکنیم، هزینه قابل توجهی شامل زمان، کاهش راحتی، و انرژی صرف کنیم تا به مقصد برسیم. ساختار ناقص و بدطراحی‌شده منازل ما باعث می‌شود برای کاهش مصرف آب و انرژی به زحمت بیفتیم.
ساختارها برای همه افراد، خانواده‌ها، سازمان‌‌ها، شرکت‌ها و دولت‌ها وجود دارند و رفتار آن‌ها را – بالاخص در جهت تغییرات مثبت – محدود می‌کنند. ساختارها از جنس فرهنگ، فناوری، قواعد اجتماعی و سیاسی، روابط بین‌الملل، قاعده‌های حاکم بر فعالیت اقتصادی و حتی از جنس جغرافیا و شرایط مادی زندگی هستند. ساختارها سبب می‌شوند اکثریت آدم‌ها سختی‌های تغییر را تحمل نکرده و در همان مسیری حرکت کنند که ساختار حکم می‌کند. ساختار ضعیف حمل و نقل عمومی حکم می‌کند که از خودرو شخصی استفاده کنیم و این کار را انجام می‌دهیم بدون آن‌که زحمت سوار شدن بر دوچرخه یا پیاده‌روی را متحمل شویم. ساختار آموزش عالی خرید و فروش پایان‌نامه را ممکن می‌کند و دانشجویان زیادی زحمت نوشتن پایان‌نامه را متحمل نشده و یک پایان‌نامه می‌خرند.
ظرفیت افراد، خانواده، سازمان، شرکت یا دولت برای رفتارهایی خلاف آن‌چه ساختار حکم می‌کند تفاوت دارد؛ اما بالاخره همه آن‌ها می‌توانند در موقعیت‌هایی، دست به کارهایی بزنند که خلاف رویه جاری ساختار است. آن‌ها می‌توانند بدون این‌که نیاز باشد ساختار را تغییر دهند و منابع زیادی صرف کنند، کاری انجام دهند که خلاف رویه جاافتاده ساختاری است. این اقدامات موفقیت کوچک نامیده می‌شوند، اگر:
سبب بهبودهای جزئی می‌شوند. بهبودهای جزئی خاصیت خودتقویت‌شونده دارند، یعنی دیگران می‌توانند یاد بگیرند و تکرار کنند، حس خوبی در دیگران ایجاد کرده و آن‌ها به تکرار این بهبودهای جزئی تشویق می‌کنند. موفقیت‌های کوچک به صورت زنجیره‌ای بر سایر عملکردها اثر گذاشته و باعث بهبودهای جزئی در آن‌ها می‌شوند.
این اقدامات به دیگران و خود فرد احساس اثربخش بودن، ایجاد تغییر مثبت در جهان، امید به بهبود و خوب کردن حال دیگران می‌دهند. اگر تعداد کسانی که دست به کار انجام یک «موفقیت کوچک» می‌شوند زیاد شود، امکان بروز موفقیت بزرگ و حتی تغییر در یک ساختار وجود دارد. (گر تعداد دوچرخه‌سواران زیاد شود، شهرداری مجبور می‌شود بودجه‌های بیشتری به نظام حمل و نقل دوچرخه‌ای تخصیص دهد.)
موفقیت‌های کوچک معطوف به بهبود در زندگی جمعی هستند. کنشگر برای حصول موفقیت کوچک، حدی از نوآوری، ریسک‌پذیری، حتی خطر تمسخر شدن توسط دیگران، ریسک مالی یا هدر رفتن انرژی خود را نیز می‌پذیرد؛ اما اگر موفق شود و در مقام نوآوری، اقدامش را عمومی کند، به تحقق خیر جمعی کمک می‌کند.
موفقیت‌های کوچک به دلیل آن‌که در ابتدا تهدیدی متوجه ساختارهای موجود ایجاد نمی‌کنند (نظیر دوچرخه‌ها که در ابتدا تهدیدی علیه منافع خودروسازان به حساب نمی‌آیند) با مخالفت‌ها و مقاومت‌های گسترده مواجه نمی‌شوند. موفقیت‌های کوچک ظرفیت یادگیری جمعی دارند و دیگران را متوجه می‌کنند که می‌شود به گونه دیگری نیز زندگی کرد.
بدیهی است، موفقیت کوچک بسته به ظرفیت کنشگر (اعم از فرد، خانواده، سازمان، شرکت، دولت و کشور)، اندازه، دایره اثرگذاری و مختصات متفاوتی پیدا می‌کند. آن‌چه برای یک سازمان موفقیت کوچک است، برای یک فرد چنین معنایی نخواهد داشت و بالعکس. موفقیت‌های کوچک حس دست‌بسته بودن در برابر ساختار را از کنشگر دور کرده و او و دیگران را امیدوار می‌سازند.