فرصت‌های بین‌المللی شتاب در صنعت نفت

علیرضا سلطانی . کارشناس اقتصاد انرژی نوشت: درحال حاضر متأثر از مجموعه‌ای از عوامل و متغیرهای داخلی و خارجی، یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین دوره‌های تاریخی خود را تجربه می‌کند. در بعد داخلی این صنعت برای نزدیک به یک دهه با مسائل و مشکلات بزرگی مانند تحریم‌های اقتصادی و چالش‌های مدیریتی داخلی مواجه بوده است.

نتیجه این شرایط توقف و رکود در صنعت نفت و گاز و عدم توسعه کمی و کیفی این صنعت در پرتو تحولات سریع اقتصادی و فنی جهانی است. تأخیر در اجرای طرح‌های توسعه‌ای صنعت نفت و گاز، عقب‌بودن از برنامه بهره‌برداری از میادین مشترک نفت و گاز و همچنین ضرورت‌های کلان اقتصادی کشور ایجاب می‌کند که صنعت نفت و گاز به عنوان صنعت مادر ایران در دوره‌ای جدید از تحرک و توسعه قرار گیرد. علاوه بر الزامات داخلی، مجموعه‌ای از الزامات بین‌المللی نیز بر آینده صنعت نفت و گاز ایران تأثیرگذار است که مهم‌ترین آن ضرورت حفظ جایگاه و موقعیت ایران در بازارهای جهانی به عنوان بزرگ‌ترین دارنده ذخایر هیدروکربوری دنیاست.

در حال حاضر رقابتی تنگاتنگ میان کشورهای دارنده ذخایر هیدروکربوری وجود دارد. از یک سو رقابت میان کشورهای دارنده ذخایر متعارف نفت برای حضور و ماندگاری در بازارهای جهانی نفت است و از سوی دیگر پدیده نوظهور نفت غیرمتعارف یا نفت شیل، به طور جدی دارندگان نفت و گاز متعارف را به چالش کشیده است. درباره ایران باید گفت اگرچه بعد از اجرای برجام تولید و صادرات نفت ایران به سرعت به شرایط عادی بازگشت، اما با توجه به رکود سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز در یک دهه اخیر، ماندگاری و حفظ اقتدار در بازارهای جهانی با تردیدهایی مواجه است.

از طرف دیگر این واقعیت را باید در نظر داشت که دیر یا زود، خواسته یا ناخواسته و خوب یا بد، نفت شیل به تدریج جای خود را در بازار جهانی انرژی باز می‌کند و مزیت انحصار نفت و گاز متعارف را برای کشورهای کنونی دارنده ذخایر نفت و گاز از بین می‌برد. بنابراین مجموعه‌ای از عوامل شامل جبران عقب‌ماندگی‌های یک دهه اخیر در صنعت نفت، ضرورت‌های اقتصادی، سیاسی و امنیتی حفظ جایگاه مؤثر و برتر ایران در بازارهای جهانی و همچنین بهره‌برداری سریع و به‌موقع از مزیت ذخایر نفت و گاز و تبدیل این ذخایر به سرمایه‌های ماندگار و با ارزش افزوده بیشتر تا قبل از تجاری‌شدن روند تولید و مصرف نفت شیل، ایجاب می‌کند که توسعه صنعت نفت و گاز کشور به لحاظ کمی و کیفی شتاب گیرد.صنعت نفت ایران در حال حاضر باید چند برنامه کلان را در دستور کار قرار دهد که مهم‌ترین آنها افزایش قابل توجه تولید نفت و گاز به‌ویژه از میادین مشترک، افزایش ضریب بازیافت نفت و گاز، دسترسی به بازارها مشتریان دائمی و همچنین توسعه صنایع تکمیلی است.

بر این اساس و برای گام‌گذاشتن در مسیر شتاب توسعه‌ای نیاز به منابع مالی کلان، تکنولوژی‌های پیشرفته و بهره‌مندی از نظام‌های مدرن و پیشرفته مدیریت پروژه است. الزاماتی که جای آن در یک دهه اخیر تحت تأثیر تحریم‌ها و سوءمدیریت خالی است. باید اذعان کرد که در سال‌های اخیر قدرت رقابتی صنعت نفت و گاز ایران در بخش‌های مختلف در مقایسه با دیگر کشورها کاهش یافته است و این مسئله هم این صنعت و هم اقتصاد ملی کشور را آسیب‌پذیر کرده است. با توجه به محدودیت منابع مالی داخلی و قدرت پایین رقابتی شرکت‌ها و بنگاه‌های داخلی و همچنین ضعف فناوری‌های داخلی، بهره‌گیری از فرصت‌های بین‌المللی برای توسعه صنعت نفت و گاز یک الزام جدی است.

جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت و گاز جدای از اینکه زمینه رونق این صنعت را فراهم کرده و اثرات مستقیمی در حوزه بازار کار و افزایش توان رقابتی شرکت‌های داخلی دارد، منابع پایدار درآمدی برای اقتصاد ایران ایجاد می‌کند. جدای از مسئله منابع مالی، موضوع مهم دیگر در حضور شرکت‌های خارجی در صنعت نفت، بهره‌مندی از فناوری روز دنیاست. صنایع نفت و گاز از جمله صنایعی است که سرعت و تنوع پیشرفت فناوری در آن بالابوده و در این زمینه نیز بین شرکت‌ها و همچنین کشورهای دارنده و مصرف‌کننده نفت رقابت است.

توسعه سریع فناوری در صنایع نفت و گاز، هم هزینه اجرای طرح‌های توسعه‌ای را کاهش داده و هم سودآوری این طرح‌ها را از طریق افزایش ضریب بازیافت میادین و کیفیت بالای تولیدات افزایش داده است. صنعت نفت ایران تحت تأثیر تحریم‌های اقتصادی اخیر، دچار یک عقب‌ماندگی آشکار در حوزه فناوری بخش بالادستی نفت و گاز است. لازمه این جبران نیز حضور شرکت‌های بزرگ و صاحب برند در صنایع نفت و گاز است. حضور شرکت‌های صاحب برند در صنعت نفت و گاز ایران جدای از اینکه زمینه توسعه پرشتاب این صنعت را در بخش‌های اقتصادی، فنی و مدیریتی فراهم می‌کند، دربردارنده فرصت‌های متعدد اقتصادی، بالابردن توان رقابتی شرکت‌های داخلی و مزیت‌های سیاسی و امنیتی نیز است.

بنابراین لازم است توان دیپلماسی سیاسی، اقتصادی و نفتی کشور به طور خاص در جهت تسهیل حضور شرکت‌های بزرگ و معتبر نفتی جهان در طرح‌های توسعه‌ای ایران بسیج شود تا مهم‌ترین مزیت اقتصادی و سیاسی کشور یعنی نفت و گاز به پشتوانه پایدار اقتصادی کشور تبدیل شده و آسیب‌پذیری این صنعت و به‌تبع آن اقتصاد ملی کاهش یابد.خوشبختانه برجام، بستر لازم سیاسی برای بهره‌گیری از فرصت‌های بین‌المللی توسعه صنایع نفت و گاز را فراهم کرده و در ۱۸ ماه گذشته باوجود مانع‌تراشی‌های داخلی و خارجی، دستاوردهای خوبی برای حضور شرکت‌های بزرگ خارجی از جمله توتال، شل، اینپکس و.. فراهم شده است.