جنگ مخفی طالبان در دره پنجشیر

سوزانا جورج خبرنگار حوزه بین الملل که تحولات پاکستان و افغانستان را پوشش می‌دهد. او رئیس دفتر «واشنگتن پست» در افغانستان و پاکستان است. او روزنامه نگاری برنده جایزه و دارای تجربه‌ای عمیق در حوزه گزارشگری در خاورمیانه است و ماموریت‌هایی را در مصر، لیبی، بحرین و تونس در طول بهار عربی برعهده داشته و گزارش‌های متعددی را از اوضاع عراق ارائه داده است. او از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸ میلادی ریاست دفتر آسوشیتدپرس در بغداد را بر عهده داشت. هم چنین، او پوشش طولانی مدت اخبار مرتبط با نبرد برای باز پس گیری موصل از نیرو‌های داعش را برعهده داشته است. از جمله جوایز و افتخارات کاری او می‌توان به دریافت جایزه باشگاه مطبوعات خارج از کشور در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میلادی و نامزدی در مرحله نهایی جایزه پولیتزر در سال ۲۰۱۸ میلادی اشاره کرد.

به گزارش واشنگتن پست، من به عنوان خبرنگار «واشنگتن پست» بازدید نادری از کوه‌ها و روستا‌هایی داشتم که در آن درگیری در جریان است. نگاهی اجمالی به درگیری‌ای داشتم که طالبان برای پنهان کردن آن تلاش زیادی انجام داده است. مقام‌های طالبان صراحتا وجود هرگونه خشونت در آن منطقه را رد می‌کنند حتی اگر هزاران نیروی آن گروه در سراسر دره قابل مشاهده باشند. «نصرالله ملک زاده» مدیر اطلاعات محلی طالبان در پنجشیر می‌گوید: «اینجا همه چیز خوب است. اصلا نزاع و درگیری‌ای وجود ندارد».

با این وجود، ساکنان آن منطقه می‌گویند که حمله به مواضع طالبان به رویدادی عادی تبدیل شده و ده‌ها نفر بر اثر آن کشته شده‌اند و برخی از غیر نظامیان در جریان بازداشت‌های گسترده زندانی شده اند. ساکنان آن ناحیه به شرط ناشناس ماندن با من صحبت کردند و یا از ترس انتقام توسط طالبان تنها از یک نام برای بیان هویت‌شان استفاده نمودند.

بعید است که درگیری‌های پنجشیر تهدیدی قریب‌الوقوع برای کنترل این ولایت یا کشور توسط طالبان باشد. با این وجود، مقاومت خشونت‌آمیز در اینجا روایت‌های کلیدی را که ادعای مشروعیت طالبان را تقویت می‌کند خنثی می‌نماید: این ادعا که حکومت طالبان صلح را برای افغانستان به ارمغان آورده است و جنگجویان آن قادر به حفظ امنیت هستند.

هنگامی که طالبان در تابستان ۲۰۲۱ میلادی به کابل حمله کردند و ارتش افغانستان از بین رفت گروه کوچکی از جنگجویان در پنجشیر برای هفته‌ها مقاومت نمودند. طالبان مدعی شد که در ماه سپتامبر کنترل کامل این دره را به دست گرفته، اما سخنگویان جبهه مقاومت ملی می‌گویند که آنان هرگز تسلیم نشدند.

پنجشیر تاریخ طولانی مقاومت را در خود جای داده است: این ولایت تنها جایی در افغانستان بود که جنگجویان طالبان پس از تصرف کابل برای اولین بار در سال ۱۹۹۶ میلادی هرگز نتوانستند آن را آرام کنند. جنبش کنونی ضد طالبان توسط «احمد مسعود» پسر احمد شاه رهبر افسانه‌ای مقاومت رهبری می‌شود.

احمد شاه مسعود دو روز پیش از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ علیه ایالات متحده توسط القاعده ترور شد. اکنون «امرالله صالح» معاون سابق رئیس جمهور افغانستان نیز در کنار پسر احمد شاه مسعود علیه طالبان مبارزه می‌کند. این دو مرد در اواخر سال ۲۰۲۱ میلادی از افغانستان گریختند، اما به هدایت عملیات از تبعید ادامه می‌دهند و گمان می‌رود که فرماندهی هزاران جنگجو را بر عهده دارند.

یک فرمانده که فرماندهی تقریبا ۱۰۰ جنگجو را در پنجشیر برعهده دارد می‌گوید که مخالفان عمدتا به سلاح‌هایی مسلح هستند که از طریق مرز ازبکستان و تاجیکستان به افغانستان ارسال می‌شود. با این وجود، مهمات از جمله سلاح‌های سنگین مانند راکت‌انداز کافی نیستند. او که به دلایل امنیتی نخواست نام‌اش فاش شود گفت: «ما از سوی چندین کشور حمایت می‌شویم، اما به حمایت و مهمات بیش‌تری نیاز داریم».

رهبران طالبان با محدود کردن دسترسی افراد به دره و انتشار تکذیبیه‌های گسترده در صورت مواجهه با گزارش‌های مرتبط با جنگ و درگیری به دنبال دریافت اخبار از پنجشیر برای خود بوده اند.

یک مغازه دار ۶۲ساله به نام «گلزار» از پنجشیر به من گفت: «البته هیچ کس نمی‌داند اینجا چه اتفاقی می‌رخ می‌دهد. هیچ کس اجازه ندارد به اینجا بیاید. من حتی نمی‌دانم تو چطور به اینجا رسیدی»؟! او با احتیاط وانت‌ها و خودرو‌های زرهی مملو از جنگجویان طالبان را تماشا می‌کرد که از دامنه تپه بالا و پایین می‌رفتند.

رهبران طالبان در کابل و پنجشیر به من به طور رسمی به عنوان خبرنگار «واشنگتن پست» اجازه دسترسی به این دره را دادند و گفتند که خواستار پوشش رسانه‌ای درباره امنیت و ثبات در منطقه هستند. در نهایت به من و تیم همراه‌ام اجازه داده شد بدون همراه به روستا‌ها سفر کنیم و با غیر نظامیان گفتگو نماییم. این تعاملات محلی دریچه کوچکی به سوی درک یک مبارزه مبهم بود.

گلزار می‌گوید که موج اخیر درگیری به روستای او سرازیر شد. او می‌افزاید: «اینجا در مغازه‌ام بودم که صدای تیراندازی را شنیدم». او بلافاصله بستگان خود را جمع کرد و به سوی کوه فرار کرده بود. درگیری‌ها بیش از یک روز ادامه داشت تا این که مهمات جنگجویان ضد طالبان تمام شد و نیرو‌های مقاومت تسلیم شدند.

گلزار می‌گوید او شاهد بود که ده‌ها مرد پیش از بازداشت سلاح‌های خود را تحویل نیرو‌های طالبان می‌دادند. دو مرد دیگر از آن منطقه روایت او را تایید کردند.

«ملک زاده» رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان گفت جنگی که گلزار توصیف کرد «تبلیغات نیرو‌های خارجی» و «کاملاً نادرست» بوده است. او هم چنین محدودیت دسترسی به پنجشیر را تکذیب کرد اگرچه اعتراف کرد که اخیرا دست کم از بازدید عوامل یک خبرگزاری بین المللی از آن دره ممانعت به عمل آورده، زیرا باور داشت که آن خبرگزاری بار‌ها گزارش‌های مملو از «دروغ» را منتشر کرده است.

تحت حکومت طالبان تایید اطلاعاتی که خط رسمی آن گروه را به چالش کشیده باشند به طور فزاینده‌ای دشوار است. چشم‌انداز رسانه‌ای کشور تقلیل یافته، جامعه مدنی با ارعاب دائمی مواجه است و گروه‌های حقوق بشر یا منحل شده‌اند یا تحت محدودیت‌های شدید فعالیت می‌کنند.

در پنجشیر روایت‌های رقابتی و یک طرفه وجود دارند. علیرغم آن که طالبان می‌گوید همه چیز آرام است سخنگویان مقاومت تقریبا روزانه کلیپ‌های به روز رسانی شده را در شبکه‌های اجتماعی درباره مبارزات مسلحانه خود منتشر می‌کنند. با این وجود، ساکنان آن منطقه آموخته‌اند که نسبت به صحت اخبار مرتبط با آنجا تردید داشته باشند.

یک کشاورز در روستای دره که زمانی خود یکی از نیرو‌های پلیس افغانستان بوده می‌گوید: «در جنگ پنجشیر از هر دو طرف تبلیغات زیادی وجود دارد». این کشاورز می‌گوید که او اغلب اجساد جنگجویان طالبان را می‌بیند که پس از درگیری پشت کامیون‌ها رها شده‌اند اگرچه او فکر می‌کند که ادعا‌های جنبش مقاومت در مورد کشته شدن بیش از ۳۰۰ جنگجوی طالبان در ماه گذشته بسیار اغراق‌آمیز است.

«علی میثم نظری» مسئول روابط خارجی مقاومت ملی افغانستان می‌گوید: «آنجا ناحیه‌ای بزرگ است. مردم یک روستا لزوما نمی‌دانند که در روستای دیگر چه می‌گذرد». نظری گفت که اطلاعات آن گروه از داده‌هایی به دست می‌آید که فرماندهان حوزه میدانی جنبش مقاومت و خبرچینان درون طالبان در اختیارشان قرار می‌دهند.

با این وجود، کشاورز مذکور معتقد است که هر دو طرف تلفات غیر نظامیان را کم اهمیت جلوه می‌دهند. او می‌گوید پس از درگیری‌های اخیر تنها در روستای محل زندگی وی مراسم تشییع جنازه برای ده فردی که بر اثر تیراندازی متقابل کشته شدند برگزار شده بود. او در صحبت با دوستان و خانواده در جای دیگری در دره تخمین زد که تعداد کل می‌توانست چهار برابر آن تعداد کشته شدگان در یک روز باشد. هر دو گروه طالبان و جبهه مقاومت ملی ادعا می‌کنند که در درگیری‌های اخیر هیچ غیر نظامی‌ای کشته نشده است.

ملک زاده رئیس اطلاعات و فرهنگ طالبان گفت: «شاید دو یا سه نفر جان باختند، اما احتمالا بر اثر سرما یا سقوط از کوه بوده است. هیچ کس در درگیری‌ها کشته نشده است».

به گفته افراد محلی که با من مصاحبه کردند درگیری‌ها از پایان ماه رمضان در ماه مه افزایش یافته است. بهار همواره آغاز فصل جنگ در افغانستان بوده است، زیرا هوا در شمال ملایم‌تر می‌شود و قدرت مانور جنگجویان افزایش می‌یابد و تسهیل می‌شود.

به گفته «توحیدی» یکی از بزرگان طایفه که به این شرط صحبت می‌کرد که به دلیل ترس از انتقام تنها با نام خانوادگی‌اش معرفی شود با افزایش تلفات در هر دو طرف حملات وحشیانه‌تر شده اند. او گفت که شاهد بوده جنگجویان طالبان پس از متحمل شدن تلفات در یک حمله اعدام‌های کوتاه مدت را انجام می‌دهند و گزارش‌های مشابهی را از سایر نقاط دره شنیده است.

«فرامراز» که در بازاری نه چندان دور از روستای دره کار می‌کند گفته بود که جنگجویان طالبان جسد یک جنگجوی مخالف دولت را در اواخر ماه مه کنار جاده اصلی رها کردند.

او گفته بود: «آنان می‌خواستند همه جسد را ببینند و اجازه نمی‌دادند که مردان او را برای دفن منتقل کنند و زنان را مجبور کردند جسد را به قبرستان ببرند تا به گمان خود این گونه جنازه را تحقیر کنند».

ملک زاده اعتراف کرد که هزاران جنگجوی طالبان از جمله برخی از زبده‌ترین واحد‌های این گروه به آن ولایت اعزام شده اند. نیرو‌های آنان را می‌توان در همه جای دره مشاهده کرد و تجهیزات نظامی پیشرفته در امتداد باغ‌ها و رودخانه‌ها قرار گرفته‌اند.

«داد محمد بطار» فرمانده سابق واحد طالبان در لغمان اکنون یکی از رهبران ارشد نیرو‌های ویژه این گروه در آن منطقه است. او گفت که با واحد‌های مشابه وابسته به وزارت دفاع و یک نیروی واکنش سریع طالبان مستقر در مرکز استان هماهنگ می‌کند. او که کنار یک دسته گل پلاستیکی و اسلحه تفنگ‌ام -۱۶ ساخت آمریکا نشسته بود گفت: «وضعیت اینجا کاملا خوب است. ما به گشت زنی می‌رویم، اما هیچ عملیاتی انجام نداده ایم. ما عمدتا اینجا هستیم تا روی پرونده‌های جنایی تمرکز کنیم».

در امتداد جاده درست خارج از محل استقرار بطار، ده‌ها کاروان طالبان را می‌توان دید که در داخل و خارج از دره حضور دارند. غروب خورشید آغاز شده است. پایین‌تر خودرو‌های زرهی سنگین هاموی و امرَپ ایست‌های بازرسی را در امتداد جاده‌ها تشکیل دادند که به گفته ساکنان آخرین دور جنگ را به خود دیده بودند.

ملک زاده در پایان این سفر به ما گفت: «مهم است که خارجی‌ها به ما اعتماد کنند. ما به رسانه‌های خارجی دروغ نمی‌گوییم. جمهوری اسلامی افغانستان پیش‌تر به مردم افغانستان ثابت کرده که هر آن چه می‌گوید واقعیت دارد. دلیلی وجود ندارد که شما به ما اعتماد نکنید».