در تاریخ نگاری کاوش‌های باستان‌شناسی مسجد صفی؛ تاریخ شهر رشت هزار ساله شد

به گزارش روابط‌عمومی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان در روز ۲۵ تیرماه ۱۴۰۰، با حضور  حضرت آیت الله العظمی رودباری، دکتر محمدباقر نوبخت، معاون محترم ریاست جمهور و رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، دکتر ارسلان زارع، استاندار گیلان، محمد اکبرزاده، مدیرکل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان گیلان، مسعود حلاج‌پور، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان و جمعی از مقامات عالی‌رتبه استانی و مردم فرهیخته گیلان، از طرح‌های مرمت مساجد صفی و آقا سید ابراهیم شهر رشت رونمایی شد.

مسعود حلاج‌پور در حاشیه این مراسم گفت: «مسجد صفی یا مسجد سفید یا شهیدیه که یکی از قدیمی ترین مساجد شهر رشت می‌باشد، در حومه بازار سنتی رشت واقع شده است. تاریخ دقیق بنای اولیه این مسجد دقیقا روشن نیست. بر اساس یک روایت شیخ صفی الدین اردبیلی به دلیل قرابت با شیخ زاهد گیلانی، در سفری به گیلان در محله فعلی چاهی حفر کرده و عبادت‌گاهی می‌سازد که بعدها به مسجد تبدیل می‌شود. از همین رو، نام مسجد به اعتبار شیخ صفی‌الدین اردبیلی، «صفی» نام‌گذاری می‌شود. بعضی از تاریخ‌نویسان این مکان را مدفن محمد باقرمیرزا ملقب به صفی‌الدین میرزا، پسر شاه عباس اول می‌دانند که با بدخواهی اطرافیان پدرش و به دستور آنان کشته شد و در این محل دفن شده است. برخی باور دارند علت نام‌گذاری این مسجد به شهیدیه‌، قتل ناحق صفی‌الدین میرزا است.»

حلاج‌پور افزود: «مسجد صفی طبق عبارتی که بر روی کتیبه کاشی داخل محراب دیده می‌شود، در سال ۱۳۴۴ ه.ق، به دست حاج یوسف کاشی ساز تجدید بنا شده است. در کتیبه فوقانی محراب که شامل نقش برجسته با حاشیه و گل‌اندازها است نیز عبارت بسم‌ الله الرحمن الرحیم و تاریخ ۱۳۴۴ ه.ق، مشاهده می‌شود. متن کتیبه گچ‌بری اطراف محراب شامل آیت‌الکرسی می‌باشد و در این کتیبه عبارت «َأُفَوِّضُ أَمرِی إِلَى ٱللَّهِ إِنَّ ٱللَّهَ بَصِیرُ بِٱلعِبَادِ» نوشته شده است. محراب این بنا نسبت به قبله حدود ۳۷ درجه اختلاف دارد. در قسمت مرکزی شبستان دو ستون به ارتفاع ۴ متر وجود دارد که دارای گچ‌بری، به سبک کرنتی با نقوش برگ کنگری در قسمت سرستون‌ها است. در کف شاه‌نشین‌های شبستان مرکزی و محراب شواهد استفاده از کاشی هفت‌رنگ، با طرح گل به رنگ لاجوردی و سفید دیده می‌شود. حاشیه افریز دیوار‌ها نیز با کاشی‌کاری و متن شکیات نماز به زبان فارسی منقش گردیده است.»

او گفت: «چاه معروف به چاه صاحب الزمان در قسمت غربی شبستان مرکزی قرار دارد که از قدیم مورد احترام مردم و محل نذورات آن‌ها بوده است. احتمالا این چاه، همان چاهی باشد که شیخ صفی الدین اردبیلی حفر نموده است.»

مدیرکل‌ میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان تصریح کرد: «مناره مسجد دارای چهار نوع مختلف آجرچینی بوده که به ترتیب، ازپایین به بالا شامل؛ آجرکاری جناغی، هره چینی، گل‌انداز و آجرچینی ساده است.بخش فوقانی مناره پس از تخریب در زلزله مجددا ساخته شد.»

حلاج‌پور در رابطه با فرایند اجرای طرح مرمت این بنا گفت: «پس از انجام گمانه‌های باستان‌شناسی مشخص شد این مسجد بر روی گورستان متراکمی متعلق به ادوار میانی تا متأخر اسلامی بنا شده است. اشیاء مکشوفه از زیر قبور اسلامی شامل یک عطردان شیشه‌ای و یک عدد کاسه سفالی و تعدادی ظروف سفالی شکسته می‌باشد که بنابر نظر باستان‌شناسان میراث‌فرهنگی، قدمت آنها به اواخر دوره سلجوقی و اوایل دوره ایلخانی می‌رسد.»

او اضافه کرد: «به درخواست هیات امنای محترم مسجد صفی و عنایت حضرت آیت الله رودباری و دستور جناب دکتر نوبخت مبنی بر تخصیص اعتبار لازم به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان گیلان و حمایت های مهندس تابش و تلاش‌های مهندس اکبرزاده مدیرکل محترم بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گیلان، با انتخاب مشاور عمارت و نظارت عالیه اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان در زمان حدود ۱۲ ماه کاری این پروژه مرمت گردید و شایان ذکر است وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، بر اساس ماده ۹۸ قانون ششم توسعه، مرمت و نظارت بر اماکن تاریخی را برعهده دارد. همچنین لازم است از همه ذی نفعان و مردم بازار شهر رشت بابت حمایت های انجام شده در پروژه مرمت این مساجد ارزشمند قدردانی شود.»

شایان ذکر است، با حضور دکتر نوبخت، از طرح مرمت مسجد آقاسید ابراهیم رشت نیز که از دیگر طرح‌های مرمتی در راستای بهسازی اماکن تاریخی استان گیلان بوده است نیز رونمایی شد.

لازم به ذکر است، مسجد صفی شهر رشت، در تاریخ ۹۴/۴/۶ به شماره ۳۱۱۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.