خواص درمانی و عوارض مصرف گیاه دارویی «مریم گلی»

جارستان : گیاه «مریم گلی» یکی از گیاهان دارویی است که از قدیم نیز در طب سنتی برای درمان برخی از بیماری‌ها از آن استفاده می‌شده است. در این مطلب به بررسی خواص این گیاه دارویی می‌پردازیم.

در گذشته گیاهان دارویی اساس و حتی تنها راه درمان برخی از بیماری‌ها محسوب می‌شدند. ترکیبات موثری که در این گیاهان وجود دارد، با علم نوین پزشکی کشف شدند تا اثربخشی آن‌ها به اثبات برسد. به مرور این ترکیبات گیاهی در صنایع داروسازی، غذایی و آرایشی_ بهداشتی مورد استفاده قرار گرفتند. گیاه مریم گلی یکی از گیاهان دارویی پرکاربرد در کشورمان است که تاکنون محققان به اثرات ضد دردی، ضد باکتریایی، ضد قارچی، آرام‌بخشی و آنتی اکسیدانی آن پی بردند.

به گزارش فرارو، این گیاه دارویی شناخته شده از قدیم در طب سنتی برای درمان یبوست، وبا، سرماخوردگی، انواع تب، مشکلات کبد و صرع مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اکنون ترکیبات دارویی منحصر به فرد گیاه مریم گلی پایه ساخت بسیاری از دارو‌ها و محصولات آرایشی بهداشتی است. تا پایان این مطلب همراه ما باشید تا با خواص گیاه دارویی مریم گلی بیش‌تر آشنا شوید.

گیاه‌شناسی مریم گلی

نمونه‌های مختلف گیاه مریم گلی از نظر خصوصیات ظاهری با هم متفاوت هستند. گونه‌های دارویی مریم گلی در طبیعت معمولا به شکل بوته‌هایی کوچک دیده می‌شوند. ارتفاع این گیاه به ۴۰ تا ۸۰ سانتی‌متر می‌رسد. ساقه‌های گیاه مریم گلی چهارگوش است و تمامی قسمت‌های گیاه دارای کرک‌های خاکستری رنگ است. برگ‌های گیاه مریم گلی به رنگ سبز مایل به خاکستری و کرک‌دار است. گل‌های این گیاه دارویی خوشه‌ای است که مانند یک چتر بالای بوته رشد می‌کنند. گل‌های مریم گلی به رنگ آبی مایل به بنفش در طبیعت مشاهده می‌شوند. گلدهی این گیاه از تابستان تا پاییز ادامه دارد.

تاریخچه استفاده از مریم گلی

بیش از هزار سال است که از گیاه مریم گلی به عنوان گیاهی دارویی استفاده می‌کنند. نام این گیاه بار‌ها در کتب طبی یونانیان و رومیان ذکر شده است. به فارسی این گیاه مریمی یا مریم گلی نام دارد و در زبان عربی به گیاه مریمیه، شالبیه و مریمیه صغیره شناخته می‌شود. در طب سنتی قدیم مریم گلی را گیاهی ضد سم و معالج نیش حشرات معرفی می‌کردند. این گیاه دارویی برای درمان سرماخوردگی و صرع بود. در قرن نهم میلادی گیاه مریم گلی در اروپا گسترده شد و پس از آن چینی‌ها به فواید دارویی آن دست یافتند. در آمریکا گیاه مریم گلی یک چاشنی محبوب است. این گیاه را برای معطر کردن انواع گوشت‌ها برداشت می‌کنند. اکنون کشاورزان در بسیاری از مناطق دنیا از بخش‌هایی از روسیه تا ایتالیا و آمریکا به کاشت گسترده گیاه مریم گلی می‌پردازند.

پرورش گیاه مریم گلی در ایران

مریم گلی گیاهی است که برای رشد به گرما و هوای خشک نیاز دارد. بسیاری از انواع این گیاه را می‌توان همانند دیگر گیاهان از تیره نعناع در مکان‌های نیم سایه مانند زیر سایه درختان پرورش داد. این گیاه نیاز به خاک غنی و نیتروژن کم دارد. تکثیر گیاه مریم گلی به روش بذر و تقسیم بوته امکان‌پذیر است. امروز این گیاه دارویی در بسیاری از مناطق ایران ازجمله مرودشت، خرامه و کازرون فارس، نقده آذربایجان غربی، بخش کوهین در استان قزوین و رشتخوار در استان خراسان رضوی کاشته می‌شود.

ترکیبات دارویی مریم گلی

اصلی‌ترین ترکیبات دارویی در اسانس مریم گلی شامل: اسپاتولنول، لیمونن، آلفاپنین، بتا__کاریوفیلین، میرسن و بتاپینن است. ترکیبات دیگری مانند مونوترپن‌ها، دی‌ترپن‌ها، اسید‌فنولیک، پلی‌فنل‌ها، فلاونوئید، گلیکوزید‌ها و آنتوسیانین در ساختار گیاهی مریم گلی وجود دارند. بتاسیتواسترول ترکیب دارویی دیگری در این گیاه است که برای تولید پروژسترون و ویتامین D۳ مصرف می‌شود. این ترکیب جز ترکیبات ضد التهابی در گیاه مریم گلی است. تریپتوفان در مریم گلی یکی از اسید آمینه‌های ضروری است که در سیستم عصبی به عنوان پیش‌ساز سروتونین مورد استفاده قرار می‌گیرند.

باتوجه به نقش سروتونین در تنظیم الگو‌های خواب، خلق و خو و روحیه از آن در درمان بی‌خوابی، افسردگی و اضطراب استفاده می‌شود. تروپتفان ماده مفید دیگری در این گیاه دارویی معجزه آساست. تروپتفان در کبد به نیاسین تبدیل می‌شود؛ بنابراین این ماده می‌تواند از علائم مرتبط با کمبود ویتامین B۳ در رژیم غذایی جلوگیری کند. اسانس روغنی فرار و ساپونین و پیکروسالوین مریم گلی خاصیت تسهیل کننده هضم، مدر، قاعده‌آور و ضد رشد باکتری دارند. این گیاه دارویی سرشار از ترکیبات و عناصر مفید است که می‌توان از اسانس و عصاره آن در صنایع دارویی و غذایی استفاده گسترده‌ای کرد.

فرآورده‌های گیاه دارویی مریم گلی

از گیاه مریم گلی انواع چای یا دمنوش، عصاره یا عرق، قطره خوراکی، روغن، دارو، لوسیون‌های بدن، شامپو، صابون، کرم‌ها، پماد و خمیردندان ساخته می‌شود.

مریم گلی در طب سنتی

این گیاه دارویی در طب سنتی ایران داروی درمان یبوست، وبا، سرماخوردگی، نقرس، روماتیسم و صرع بوده است. مریم گلی خاصیت ضد دردی و ضد تشنج دارد.

طبع مریم گلی

مریم گلی از خانواده نعناعیان است. مانند بسیاری از گیاهانی که در خانواده بزرگ نعناعیان قرار می‌گیرند، مریم گلی نیز طبع گرم و خشک دارد.

خواص گیاه دارویی مریم گلی

مریم گلی گیاهی است که معمولا از آن به صورت خشک شده در تهیه دمنوش‌ها استفاده می‌کنیم. این گیاه دارویی در مناطقی از دنیا ادویه‌ای محبوب است که برای طعم دادن به خوراکی‌ها و تهیه انواع سس‌ها کاربرد دارد. گیاه مریم گلی دارای خواص دارویی بی‌شماری است که قرن‌ها در فرهنگ غذایی و طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اخیرا محققان با بررسی‌ها و آزمایشات مختلف به فواید این گیاه دارویی در پیشگیری یا درمان برخی از بیماری‌ها پی بردند. در ادامه به اثرات درمانی گیاه مریم گلی در پیشگیری از سرطان، آلزایمر، روماتیسم مفصلی، سرماخوردگی، کلسترول بالا و… می‌پردازیم.

مریم گلی موجب تقویت حافظه می‌شود
این گیاه دارویی سرشار از خواص آنتی‌اکسیدانی است. ترکیبات موجود در عصاره مریم گلی از اکسایش مواد چرب در سیستم عصبی جلوگیری می‌کند و سرعت تخریب سلول‌های عصبی را کاهش می‌دهد. براساس نتایج بررسی‌های متعدد استفاده از دمنوش گیاه مریم گلی می‌تواند با آلزایمر مقابله کند. طبق مطالعه‌ای که روی دو گروه انجام گرفته بود، مشخص شد افرادی که عصاره مریم گلی را مصرف کرده بودند، در تست‌های حافظه، حل مسئله و توانایی استدلال عملکرد بهتری نسبت به گروه دیگر داشتند.

مریم گلی سرشار از آنتی اکسیدان
آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیباتی هستند که مانع اکسیداسیون می‌شوند. اکسیداسیون یک واکنش شیمیایی است که می‌تواند رادیکال‌های آزاد تولید کند؛ درنتیجه به واکنش‌های زنجیره‌ای منجر می‌شود که ممکن است به سلول‌های موجودات زنده آسیب برساند. مریم گلی حاوی ترکیبات آنتی‌اکسیدانی پلی فنول است که با مصرف آن از خطر بروز برخی بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. اسید کلروژنیک، اسید کافئیک، اسید رزماریک و روتین موجود در ساختار گیاه مریم گلی با مزایای بسیار علاوه‌بر بهبود عملکرد مغز و حافظه در کاهش خطر ابتلا به سرطان نیز موثر است.

مصرف مریم گلی ممکن است قند خون را کاهش بدهد
در طب سنتی از برگ‌های مریم گلی به عنوان دارویی برای درمان دیابت استفاده می‌شود. تحقیقات حیوانی و انسانی نشان داده‌اند که مصرف مریم گلی ممکن است در کاهش یا کنترل قند خون موثر باشد. طبق مطالعه حیوانی عصاره مریم گلی با فعال کردن یک گیرنده خاص سطح گلوکز خون را در موش‌های مبتلا به دیابت نوع ۱ کاهش داد. زمانی که این گیرنده فعال می‌شود، اسید‌های چرب آزاد اضافی در خون پاک‌سازی می‌شوند. این رویداد خود حساسیت به انسولین را بهبود می‌بخشد. در آزمایش حیوانی دیگری محققان پی بردند که عصاره برگ مریم گلی در کاهش قند خون موش‌های مبتلا به دیابت نوع ۲ می‌تواند مانند قرص متفورمین عمل کند. طبق مطالعات انسانی نیز اثر کاهش قند خون در فرد مبتلا به دیابت نوع ۱ گزارش شده است.

سلامت دهان و دندان با مریم گلی
گیاه مریم گلی دارای اثرات ضد میکروبی است که می‌تواند میکروب‌هایی را که باعث افزایش پلاک دندانی می‌شوند، نابود کند. پلاک دندان به لایه نازک و چسبناک روی دندان‌ها گفته می‌شود که هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شویم، آن را روی دندان‌های‌مان احساس می‌کنیم. این لایه حاوی میلیون‌ها باکتری مضر است که باید هر روز آن‌ها را با مسواک زدن از بین ببریم. پاک نشدن پلاک و ماندگاری طولانی مدت این ماده روی دندان باعث سخت شدن آن می‌شود. پلاک دندان به مرور در دندان‌ها حفره ایجاد می‌کند.

این ماده باعث ساییدگی و فرسایش دندان‌ها و آسیب به بافت لثه می‌شود. در یک مطالعه مشخص شد که استفاده از دهانشویه ساخته شده با عصاره گیاه مریم گلی در از بین بردن باکتری استرپتوکوکوس موتانس موثر است. این باکتری خطرناک موجب صدمه شدید به مینای دندان می‌شود. در بررسی دیگری مشخص شد که استفاده از دمنوش مریم گلی می‌تواند عفونت‌های مربوط به گلو، آبسه‌های دندان، عفونت لثه و زخم‌های دهان را درمان کند. با این توصیفات بهتر است هر بار بعد از مسواک زدن از غرغره دمنوش مریم گلی استفاده کنیم.

تسکین علائم یائسگی با گیاه مریم گلی

از علائم یائسگی تعریق غیرمنتظره و گرگرفتگی است. از گذشته در طب سنتی گیاه مریم گلی را برای درمان این علائم مصرف می‌کردند. اکنون به کمک آزمایشات و مطالعات انسانی به طور علمی به اثرات این گیاه دارویی در تسکین علائم یائسگی پی برده‌ایم. در بررسی‌های صورت گرفته مشخص شد که زنان یائسه‌ای که ۸ هفته از عصاره گیاه مریم گلی استفاده کرده بودند، علائم آن‌ها مانند گرگرفتگی کاهش یافت. در یک مطالعه دیگر که در کشور خودمان انجام شده است، مشخص شد که مصرف ۳۰۰ میلی گرم عصاره مریم گلی باعث کاهش شدت گرگرفتگی و تعریق شبانه بعد از ۳ ماه در مقایسه با گروه دارونما شد. برخی از مطالعات انجام شده در مدل‌های سلولی نشان دادند که فلاونوئید‌های استروژنی در مریم گلی می‌توانند مسئول اثر ضد گرگرفتگی باشند. مطالعات دیگر مشخص کردند که تعدیل برخی از انتقال دهنده‌های عصبی به کاهش گرگرفتگی در زنان یائسه کمک می‌کند.

خواص مریم گلی در کاهش کلسترول LDL
براساس نرخ مرگ استاندارد شده سنی سال گذشته به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر ایرانی ۲۷۷ نفر جان خود را بر اثر بیماری‌های قلبی عروقی از دست دادند. کلسترول LDL (بد) بالا یک عامل خطر اصلی در بیماری‌های قلبی است. طبق مطالعات علمی ترکیبات موجود در مریم گلی می‌توانند به کاهش کلسترول بد کمک کنند. در یک بررسی مشخص شد که مصرف دمنوش مریم گلی دو بار در روز کلسترول بد و کل کلسترول خون را کاهش می‌دهد. چندین مطالعه انسانی دیگر اثر مشابهی را برای عصاره مریم گلی نشان دادند.

مریم گلی خواص ضد التهابی دارد
التهاب یک مکانیسم دفاع ذاتی است که در پاسخ به عملکرد مضر و مخرب عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی یک واکنش حفاظتی را تشکیل می‌دهد و هدف نهایی‌اش از بین بردن عوامل اولیه آسیب سلولی یا بافتی و شروع فرایند ترمیم است. التهاب ممکن است در هر عضوی از بدن، از پوست تا مویرگ‌ها و مفاصل اتفاق بیفتد. از نظر بالینی علائم اصلی التهاب با قرمزی، تورم، درد، تغییرات عملکردی مانند گرما، ساییدگی و… همراه است. از قدیم در طب سنتی دارو‌های گیاهی برای درمان یا رفع التهاب تجویز می‌شده است که بسیاری از آن گیاهان امروز از نظر علمی خواص ضد التهابی‌شان به اثبات رسیده است.

طبق مطالعات صورت گرفته مشخص شد که گیاه مریم گلی اثرات ضد التهابی بالایی را از خود نشان می‌دهد. موثرترین راه جذب و بهره‌مندی از فواید ضد التهابی این گیاه استفاده از روغن آن به صورت مالشی و مصرف دمنوش مریم گلی است. دم کرده گیاه مریم گلی می‌تواند التهاب مجاری تنفسی، گوارشی، پوستی و علائم آزار دهنده بیماری آرتریت روماتوئید و نقرس را تسکین بدهد.

درمان جوش و آکنه با عصاره مریم گلی
گیاه مریم گلی دارای اثرات ضد باکتری و ضد التهابی است. طبق مطالعات انجام شده مشخص شد که عصاره گیاه مریم گلی سبب مهار رشد باکتری استافیلوکوکوس اورئوس و باکتری پروپیونی آکنه می‌شود. این دو باکتری از مهم‌ترین پاتوژن‌های دخیل در بیماری آکنه و لگاریس هستند. به طور مثال باکتری استافیلوکوکوس اورئوس گستره وسیعی از عفونت‌های پوستی مانند جوشدانه، کورک، کفگیرک، گل مژه و آبسه را ایجاد می‌کند. استفاده از عصاره یا عرق مریم گلی می‌تواند در درمان این چنین جوش‌های پوستی موثر باشد. برای این منظور لازم است پنبه‌ای را به عصاره گیاه مریم گلی آغشته کنید و در محل جوش‌ها به آرامی قرار بدهید. در صورت حساسیت نداشتن این کار را مدتی تکرار کنید تا شاهد اثر درمانی این گیاه باشید.

خواص گیاه مریم گلی بر بیماری‌های گوارشی
گیاه مریم گلی دارویی موثر در رفع نفخ معده، روده و دل پیچه است. این گیاه خاصیت ضد میکروبی فراوانی دارد و می‌تواند برای درمان مسمویت‌های غذایی موثر باشد. ترکیبات دارویی در این گیاه با محدود کردن حرکات زیاد روده به درمان اسهال نیز کمک می‌کند. برگ‌های معطر گیاه مریم گلی محرک دستگاه گوارش است. این خاصیت علاوه‌بر ضد نفخ بودن با علائم سوء هاضمه، اسپاسم معده و ورم معده مبارزه می‌کند. مصرف عرق مریم گلی یا دمنوش این گیاه در تسکین علائم آزاردهنده گوارشی موثر است.

مریم گلی برای درمان سرماخوردگی
سال‌هاست که در طب سنتی از دمنوش گیاه دارویی مریم گلی برای درمان سرماخوردگی و گلودرد استفاده می‌شود. مریم گلی خاصیت ضد ویروسی، ضد التهابی و ضد عفونی دارد و برای رفع گلودرد و سرفه مفید است. یک قاشق چای‌خوری از گل‌ها یا برگ پودر شده مریم گلی را به یک لیوان آب جوش اضافه کنید؛ سپس روی لیوان را بپوشانید تا ترکیب دارویی دم بکشد. این دمنوش دارویی موثر برای تسریع در روند بهبودی سرماخوردگی شما خواهد بود.

از خواص دیگر گیاه دارویی مریم گلی…

• از ویتامین‌های موجود در عصاره گیاه مریم گلی ویتامین C است که مصرف آن می‌تواند برای تقویت سیستم ایمنی بدن موثر باشد.
• این گیاه دارویی خاصیت ضد افسردگی و آرام بخشی قوی دارد. یک فنجان دمنوش مریم گلی بنوشید تا راحت‌تر بخوابید.
• استفاده از عصاره گیاه مریم گلی روی پوست آفتاب سوخته، قرمزی، سوزش و التهاب را درمان می‌کند.
• طبق مطالعات اولیه ترکیبات دارویی مریم گلی در تقویت ریشه مو و درخشندگی و لطافت مو‌های سر نقش دارند.
• گیاه مریم گلی اشتهاآور است.
• مریم گلی با قابلیت تنظیم تولید چربی به عنوان یک تونر عالی برای پوست عمل می‌کند.
• استفاده منظم از عصاره گیاه مریم گلی می‌تواند برای درمان سریع تبخال موثر باشد.

عوارض مصرف بیش از حد گیاه مریم گلی و فرآورده‌های آن

• مصرف بیش از حد دمنوش و عرق مریم گلی می‌تواند موجب مسمومیت، تهوع، سرگیجه، بی‌قراری و ضربان قلب شدید شود.
• مصرف این گیاه و فرآورده‌های آن در برخی افراد ممکن است حساسیت ایجاد کند.
• مصرف این گیاه در دوره بارداری و شیردهی توصیه نمی‌شود، مگر اینکه آن را طبق دستور پزشک متخصص استفاده کنید.
• مصرف هم‌زمان این گیاه یا برخی از دارو‌ها ممکن است علائمی را تشدید کند یا اثر دارو را از بین ببرد.

تداخلات دارویی گیاه مریم گلی

• مصرف هم‌زمان گیاه مریم گلی با دارو‌های مختلف مربوط به بیماری آلزایمر تداخل دارد. مصرف این گیاه با دارو‌های مربوط ممکن است عوارض جانبی را تشدید کند.
• مصرف هم‌زمان گیاه مریم گلی و فرآورده‌های آن با دارو‌های آرام‌بخش و قرص‌های خواب تداخل دارد. علائمی مانند مشکلات تنفسی و خواب آلودگی بیش از حد نتیجه مصرف هم‌زمان گیاه مریم گلی و قرص‌های آرام‌بخش است.
• استفاده هم‌زمان از گیاه مریم گلی و دارو‌های فشار خون تداخل دارند. این گیاه ضد فشار خون بالاست. افت فشار خون از علائم مصرف هم‌زمان مریم گلی و داروی فشار خون است.
• مصرف هم‌زمان مریم گلی با قرص‌های مربوط به استروژن تداخل دارند.
• استفاده هم‌زمان از مریم گلی با دارو‌های آنتی کولینروژیک تداخل دارد. مصرف این گیاه ممکن است اثرات داروی آنتی کولینروژیک را کاهش بدهد.
• دارو‌های ضد تشنج را نباید هم‌زمان با گیاه مریم گلی مصرف کرد.
• دارو‌های مربوط به بیماری دیابت ممکن است با مصرف مریم گلی تداخل داشته باشد. در صورت مصرف دوز پایین گیاه مریم گلی ایرادی ندارد.