بازنگری بلایای زیست محیطی “خزر” در یک روز ملی

به گزارش ایسنا، دریای خزر با وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربع با طول سواحل ۷ هزار کیلومتر است که کشورهای “ایران”، “روسیه”، “جمهوری آذربایجان”، “جمهوری‌ ترکمنستان” و “جمهوری قزاقستان” این دریاچه را در برگرفته‌اند.

حضور ۴۰۰ گونه آبزی و کسب مقام سوم وجود ذخایر نفت و گاز در زیر بستر بعد از “خلیج فارس” و “سیبری” ارزش این حوضه را دو چندان کرده است، ضمن آنکه ماهیان خاویاری مهمترین ساکنان این دریاچه به شمار می‌روند.

بر این اساس در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) پنج کشور ساحلی پیرامون خزر، کنوانسیون منطقه‌ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به “کنوانسیون تهران” را امضا کردند  و در تاریخ ۱۲ آگوست ۲۰۰۶ برابر با ۲۱ مردادماه ۱۳۸۵ متعهد شدند تا مفاد این معاهده نامه را رعایت کنند و این روز را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند.

این ۵ کشور ساحلی دریای خزر با آگاهی از اثرات مخرب آلودگی ناشی از منابع مختلف فعالیت‌های انسانی، تصمیم خود را برای حفظ منابع زنده دریای خزر گرفتند تا این گنجینه ارزشمند برای نسل‌های حاضر و آینده حفظ شود و ساکنان آینده این منطقه نیز از وجود آن بهره ببرند. این در حالی است که ایران به دلیل دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی، بیشترین زیان را به دلیل عدم ملاحظات زیست محیطی کشورهای ساحلی متحمل می‌شود.

به اعتقاد محققان ۸۰ درصد آلودگی دریای خزر متعلق به جریان آب از رودخانه ولگا و سایر رودخانه‌های غرب از جمهوری آذربایجان به دریای خزر است، به گونه‌ای که آلودگی درسواحل باکو و قزاقستان بسیار زیاد است و این امر کوچ آبزیان به دلیل آلودگی گسترده این مناطق را موجب شده است.

نشت مکرر و زیاد نفت به نواحی ساحلی در آذربایجان و قزاقستان، ورود موادزائد و پسماندهای بالغ بر ۴۰ کارخانه و پالایشگاه کشورهای حاشیه به سمت دریا، پسرفت و انقراض انواع آبزیان دریای خزر از سال ۱۹۹۰، از جمله چالش‌هایی است که خزر با آن مواجه است.

به منظور پاسداشت این گنجینه با ارزش در تقویم کشور روز ۲۱ مرداد به نام “روز دریای خزر” نامگذاری شد و به همین مناسبت از سوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در روز چهارشنبه ۲۰ مرداد ماه جاری نشستی با هدف افزایش دانش از وضعیت زیست محیطی و شناخت پدیده‌های حاکم بر دریای خزر در این زمینه برگزار خواهد شد.

در این نشست در خصوص موضوعاتی چون “شکوفایی ماکروجلبکی و بررسی بلوم ماکروجلبک‌ها در سواحل دریای خزر و شناسایی و پراکنش ماکروجلبک‌های حاشیه جنوبی دریای خزر” بحث و تبادل نظر خواهد شد.

پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی تاکنون مطالعات وسیعی در این حوضه آبریز انجام داده است که از آن جمله می‌توان به مواردی چون برگزاری بیش از ۱۰ گشت تحقیقاتی در دریای خزر، اخذ گواهینامه و راه اندازی آزمایشگاه معتمد سازمان حفاظت از محیط زیست در مرکز اقیانوس شناسی دریای خزر(نوشهر)،  شناسایی نقاط پر خطر ایجاد امواج شکافنده در سواحل دریای خزر، نمونه برداری رسوبات بستر در آب های عمیق حوزه جنوبی خزر، انتشار بیش از ۸۰ مدرک علمی در خصوص دریای خزر، مطالعه، اندازه گیری و مدل سازی در خلیج گرگان و ارائه راهکارهای علمی اجرایی برای پایداری اکوسیستم آن و انجام بیش از ۷۰ طرح پژوهشی در بخش جنوبی دریای خزر اشاره کرد.

جمع آوری داده های دریایی دریای خزر و انتشار فراداده های آن در پورتال مرکز داده‌ها، انجام مطالعات اقیانوس شناسی آب عمیق در بخش جنوبی دریای خزر، شناسایی بندرهای باستانی در سواحل دریای خزر، ترسیم نوسان تراز آب دریای خزر در ۱۰۰۰ سال گذشته، مدل سازی انتشار لکه های نفتی و بازسازی اقلیم دیرینه خزر در هولسن از دیگر اقدامات محققان پژوهشگاه اقیانوس شناسی در دریای خزر است.

دکتر احمد منبوهی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی نیز با اشاره به اهمیت ماکروجلبک‌ها به عنوان زیستگاهی برای ماهی‌ها و بی مهرگان و منبع غذایی برای گیاهخواران و تجزیه کنندگان در اکوسیستم‌های آبی، اظهار کرد: با وجود اهمیت بسیار زیاد این ارگانیسم‌ها، رشد بیش از حد ماکروجلبک‌ها در اثر افزایش بیش از حد مواد مغذی در محیط زیست آنها می‌تواند سبب ایجاد شکوفایی ماکروجلبکی شود و شکوفایی ماکروجلبکی، افت اکسیژن محلول، از بین رفتن زیستگاه، تغییر در زنجیره‌های غذایی، ایجاد بوی مشمئزکننده و صحنه‌های نامناسب در اطراف سواحل را در پی دارد.